Podcast historyczny „Kipa. Dar Samuela Hirscha”
Jarmułka to nakrycie noszone przez Żydów, okrywające włosy i szczyt głowy. Nazwa pochodzi z języka aramejskiego, oznacza szacunek wobec króla. W języku hebrajskim określa się ją mianem kipy. Noszenie jarmułki jest wymagane bezwzględnie podczas modlitwy i studiowania Tory. Przykryta głowa stanowi oznakę szacunku i znak służby przed Bogiem. Jarmułka wyraża również
25 kwietnia – Dzień Świętego Marka
Dzień św. Marka, czyli 25 kwietnia, był w śląskiej kulturze ludowej ściśle związany z ochroną pól i modlitwami o urodzaj. Organizowano niezwykle uroczyste piesze procesje wokół pól, w których uczestniczył ksiądz, muzycy i wszyscy mieszkańcy wsi. Wierzono, że tego dnia nie należy wykonywać żadnych prac polowych, ponieważ „św. Marek może
23 kwietnia – Dzień Świętego Jerzego
Dzień św. Jerzego, wypadający 23 kwietnia, należy do świąt zapomnianych, obecnie niewiążących się z żadnymi praktykami kulturowymi. Na początku XX wieku było to jednak jedno z najważniejszych świąt agrarnych na Śląsku, związanych z hodowlą bydła, a w szczególności koni. Ciekawy zwyczaj praktykowano we wspomnianym czasie w regionie gliwickim: w dniu
Poniedziałek Wielkanocny
Najbardziej rozpowszechnionym zwyczajem praktykowanym w Poniedziałek Wielkanocny jest tzw. śmigus-dyngus, czyli oblewanie dziewcząt wodą. Obrzędowe polewanie miało znaczenie magiczne i agrarne: „zobowiązywało” przyrodę, aby sprzyjała ludziom i ich pracy na roli. Z czasem zwyczaj nabrał również charakteru społecznego, stając się oficjalnym początkiem „zolyt” – w niektórych regionach wierzono, że każda
Niedziela Wielkanocna
Najuroczyściej przez chrześcijan obchodzonym oraz najstarszym (od II wieku) świętem jest Wielkanoc. Wczesnym rankiem w Wielką Niedzielę wierni udawali się na mszę rezurekcyjną. Po przyjściu z kościoła zasiadano do wspólnego stołu, aby zjeść po długim poście „święcone”. Przestrzegano, aby wszystkie pokarmy poświęcone w kościele były zjedzone. Resztki dawano krowom, natomiast
Wielka Sobota | Święcenie potraw wielkanocnych
Zwyczaj „święcenia jadła” w okresie wielkanocnym jest znany w Europie od co najmniej VIII wieku. W średniowieczu uroczystość ta odbywała się w niedzielę, ale z czasem została przeniesiona na Wielką Sobotę, a w niektórych regionach na Wielki Piątek. Badacze kultury nie są zgodni co do występowania zwyczaju święcenia żywności na
Opis dzieła | Albrecht Dürer, „Ukrzyżowanie”, drzeworyt
Albrecht Dürer, jeden z najwybitniejszych artystów niemieckiego renesansu, początkowo miał zostać złotnikiem. Ale zwyciężyło zamiłowanie do sztuki oraz wielka potrzeba zaspokojenia ambicji w kwestii władania własnymi mocami kreacyjnymi. W efekcie Dürer przeszedł do historii jako malarz, grafik oraz teoretyk sztuki. Cechy złotnika, takie jak cierpliwość, dokładność, umiejętność przewidywania efektu końcowego,
Podcast historyczny „Zrobisz też świecznik ze szczerego złota… Siedmioramienny świecznik i jego symbolika”
Menora jest jednym z najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych symboli żydowskiej sztuki kultowej. Jej wizerunek wykorzystano w herbie Izraela. Obecnie wzór menory stanowi jej wyobrażenie umieszczone na Łuku Tytusa w Rzymie. Świeczniki siedmioramienne są bogato zdobione ornamentami, najczęściej spotyka się metalowe, czasem ceramiczne czy drewniane. Kształt menory przywołuje na myśl wiele
🎣 Ciekawostki archeologiczne z okazji Dnia Wędkarza
Zastanawialiście się kiedyś, od jak dawna ludzie jadają ryby? Jeden z najstarszych śladów, sprzed ok. 140 tys. lat, prowadzi do południowoafrykańskiej jaskini Blombos Cave. Znaleziono tam szczątki tuńczyków, ale nie wiadomo, czy ryby zostały złowione, czy ludzie zamieszkujący jaskinię nie skorzystali jednak z gotowego dania w postaci tuńczyka wyrzuconego na
Opis dzieła | Roman Kramsztyk, „Portret żony artysty”, przed 1926
„Ja robię tylko prawdziwe oryginalne Kramsztyki. Kramsztyki nieoryginalne znajdzie Pani u innych malarzy”. Słowa wypowiedziane przez Romana Kramsztyka do jednej ze swych klientek mogłyby uchodzić za uosobienie arogancji i nadmiernej pewności siebie. Proszę jednak nie ulegać zbyt pochopnym wnioskom. Malarz, mimo ogromnej kultury malarskiej, jaką posiadał, mówił o sobie skromnie,
Podcast historyczny „Balsaminka. Czas hawdali”
Balsaminka – liturgiczne naczynie żydowskie w postaci puszki, ze zdobieniami, które służy do przechowywania wonnych przypraw korzennych i ziół, m.in. goździków, imbiru, muszkatu, ziela angielskiego z mirtem czy płatków róż. Najstarsze zachowane informacje o naczyniach na wonności pochodzą z XII wieku. Balsaminki wykorzystuje się w trakcie hawdali – modlitwy, która
Podcast historyczny „Czy ten produkt jest koszerny? Przepis na chałę”
Koszerność – pojęcie odnoszące się do reguł obowiązujących w prawie żydowskim, które określają, jakie produkty są dozwolone do spożycia. Słowo koszerny określa także warunki, w jakich produkty te powinny być przygotowywane czy produkowane i spożywane. Zasady koszerności wywodzą się z Tory. Dawniej, kiedy posiłki przygotowywano w domach można było mieć
Opis dzieła | Jacek Malczewski, „Zaloty”, 1878
Zaloty autorstwa Jacka Malczewskiego to zaledwie kilkudziesięciocentymetrowy (29 × 23 cm) obraz, będący jednym z tych, które współtworzą bogatą i różnorodną kolekcję sztuki Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Mimo skromnych rozmiarów przedstawienie cechuje spora oryginalność, zwłaszcza w odniesieniu do pozostałej twórczości Jacka Malczewskiego. Na czy polega zatem niezwykłość owego malowidła? Po
Podcast historyczny „Wykluczeni. Sara, Israel i »noc kryształowa«”
Antysemityzm nie był w Niemczech zjawiskiem nowym. O ile przed dojściem do władzy Adolfa Hitlera w 1933 roku opierał się on na wrogości wobec Żydów jako konkurencji ekonomicznej i miał podłoże we frustracji społecznej, spowodowanej klęską Niemiec podczas I wojny światowej, o tyle w latach 30. stał się filarem polityki
Opis dzieła | Kazimierz Mikulski, „Małe okrucieństwa”, 1958
Zdawać by się mogło, że rok 1958 był taki jak inne. Nic bardziej mylnego! Okazuje się bowiem, że to czas, w którym wydarzyło się wiele interesujących rzeczy. W Strasburgu po raz pierwszy obradowało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne (cztery lata później przekształcone w Parlament Europejski), Władysław Gomułka ogłosił plan budowy tysiąca szkół
Podcast historyczny „Menachem Baruch March. Jeniec brytyjski nr 4573”
Wojna – czas chaosu, niepokojów, ludzkich dramatów… W latach II wojny światowej władze niemieckie zakładały, że Górny Śląsk poprzez maksymalne zaangażowanie istniejącej infrastruktury przemysłowej wzmocni niemiecki potencjał gospodarczy. Do prac ponad siły włączano m.in. jeńców wojennych, osadzonych w stalagach Lamsdorf i Teschen. Obydwu obozom macierzystym podlegało ponad 2,5 tys. komand
Podcast historyczny „Gdy kurtyna idzie w górę. O kulturze żydowskiej w kilku aktach”
Milknie gwar, a kurtyna idzie w górę… Wszystko dla widza. Związki pomiędzy teatrem żydowskim, sceną a Bytomiem sięgają początków XX wieku i niebywale odważnej inicjatywy bytomskiego przedsiębiorcy i bankiera, która posłużyć miała nie tylko społeczności żydowskiej. Franz Landsberger (1953–1925) był człowiekiem instytucją, zaangażowanym na wielu polach. Poza pracą i rozlicznymi
Podcast historyczny „Gwiazda Dawida. O spotkaniu Rolfa Kralovitza, Isaaca Meiera Bartfelda i Markusa Boroschka”
W maju 1940 roku Centralny Urząd ds. Żydów (Zentrale Dienststelle für Juden), podlegający Urzędowi Pracy w Berlinie, wydał nakaz oznakowania gwiazdą Dawida w kolorze żółtym żydowskich pracowników przymusowych. Został jednak szybko uchylony przez Gestapo. Rok później, w lipcu 1941 roku, sekretarz stanu Karl Hermann Frank zwrócił się o wydanie zgody
Podcast historyczny „Berta, Mina i Selma. Żydowskie kobiety przedwojennego Bytomia”
Z jednej strony skromne, czasami zdawałoby się schowane, a nawet wycofane z pewnych sfer życia publicznego, z drugiej zaś strony niezwykle opiekuńcze i zaangażowane, głównie w działania o charakterze społecznym i dobroczynnym. Jakie więc były żydowskie kobiety Bytomia? Zapraszamy Państwa do wysłuchania szóstego nagrania z serii podcastów historycznych pt. „Berta,
Podcast historyczny „Na odrzwiach domu. Mezuza i klaf”
W Żydowskim Domu Modlitwy w Bytomiu leżały w pudełku, jedna obok drugiej, te wiekowe i te bardziej nowoczesne, wykonane z tworzywa sztucznego – mezuzy. Być może miały zostać dopiero przytwierdzone do odrzwi domów, a być może zostały stamtąd zdjęte i trafiły do pudełka jedna po drugiej. Dziś trudno dociec losów
Podcast historyczny „Jedyny taki koncert. Co łączy Bronisława Hubermana z Bytomiem?”
Któż nie kojarzy nazwiska pochodzącego z Częstochowy Bronisława Hubermana – jednego z najwybitniejszych skrzypków-wirtuozów pierwszej połowy XX wieku, a zarazem najbardziej oddanego popularyzatora utworów skrzypcowych Karola Szymanowskiego? To jednak nie tylko muzyk o międzynarodowej sławie, jak zwykło się go postrzegać i klasyfikować, lecz także polityk, pisarz, pedagog, organizator życia artystycznego,
Podcast historyczny „Richterowie i Taterkowie. W poszukiwaniu więzów rodzinnych i śladów pamięci”
Bytom to fascynujące miasto z wielowiekową historią, usytuowane na pograniczu kultur, języków i tradycji. Od wieków żyli w nim obok siebie przedstawiciele kilku religii, w tym Żydzi. Ich aktywność społeczną odzwierciedlały liczne stowarzyszenia i organizacje o charakterze oświatowym, pomocowym czy charytatywnym. Ta historia rozpoczyna się od Fischela Richtera, który urodził
Podcast historyczny „Wartość tkwi w różnorodności. Bytomscy rabini”
Bytom to fascynujące miasto z wielowiekową historią, usytuowane na pograniczu kultur, języków i tradycji. Od wieków żyli w nim obok siebie przedstawiciele kilku religii, w tym Żydzi. Ich aktywność społeczną odzwierciedlały liczne stowarzyszenia i organizacje o charakterze oświatowym, pomocowym czy charytatywnym. Niekiedy odnosi się wrażenie, że w Bytomiu krzyżowały się
Podcast historyczny „Bytomskie synagogi. Miejsca modlitwy, nauki i spotkań”
Bytom to fascynujące miasto z wielowiekową historią, usytuowane na pograniczu kultur, języków i tradycji. Od wieków żyli w nim obok siebie przedstawiciele kilku religii, w tym Żydzi. Ich aktywność społeczną odzwierciedlały liczne stowarzyszenia i organizacje o charakterze oświatowym, pomocowym czy charytatywnym. W ramach realizowanego w tym roku projektu „Ślad pokoleń.
Strzemię rycerskie prezentowane na wystawie „NAJcenniejsze…”
W średniowiecznej kulturze rycerskiej ekwipunek jeździecki odgrywał szczególną rolę: w boju wiele zależało od jego użyteczności, był więc stale rozwijany i ulepszany. Miał również znaczenie jako wyznacznik statusu majątkowego. Obok oporządzenia bojowego szybko pojawiły się zdobione siodła i rzędy paradne, ostrogi i strzemiona wykonywane z użyciem szlachetnych materiałów i pięknie