W średniowiecznej kulturze rycerskiej ekwipunek jeździecki odgrywał szczególną rolę: w boju wiele zależało od jego użyteczności, był więc stale rozwijany i ulepszany. Miał również znaczenie jako wyznacznik statusu majątkowego. Obok oporządzenia bojowego szybko pojawiły się zdobione siodła i rzędy paradne, ostrogi i strzemiona wykonywane z użyciem szlachetnych materiałów i pięknie dekorowane.

W średniowiecznej Europie kultura jeździecka rozwijała się pod wpływem Wschodu. W starożytnej Grecji i Rzymie trzon wojsk stanowiła piechota, podobnie na północy Europy, gdzie początkowo najczęściej również walczono pieszo. Kolejne inwazje konnych koczowników zmusiły jednak Europejczyków do położenia większego nacisku na tworzenie we własnych armiach oddziałów jazdy.

Niemal wszystko, co służyło jeździectwu, wynaleziono na Wschodzie – z wyjątkiem ostróg, które najwcześniej pojawiły się u Rzymian i u Celtów (W. Boeheim, Handbuch der Waffenkunde, Leipzig 1890). To Sarmaci nauczyli Rzymian siodłać konie i jeździć w strzemionach.

Strzemiona w Europie pojawiły się późno – wykorzystywane były w okresie późnego Cesarstwa Rzymskiego. Na północy Europy najprawdopodobniej początkowo stosowano prymitywne formy strzemion ze sznurów lub rzemieni, a nawet drewna. Podstawowy typ żelaznego strzemienia średniowiecznego wywodzi się z Frankonii i stanowi pewien wariant tradycyjnej formy orientalnej (R. Zschille, R. Forrer, Die Steigbügel in ihrer Formenentwicklung, Berlin 1896). Kształt takiego strzemienia dawał się zamknąć w trójkąt równoramienny o bokach znacznie wydłużonych. U szczytu znajdowała się prostokątna zawieszka na rzemienne puśliska, ścianki boczne były lekko wybrzuszone, natomiast stopka na oparcie stopy – prosta. Pod bezpośrednim wpływem koczowników sporadycznie w Europie zaczęły pojawiać się strzemiona o zarysie ścianek w przybliżeniu kolistym i owalnym i o stopce wygiętej łukowato. Strzemiona paradne (podobnie jak ostrogi) były obiektem dekoracji złotniczej (Z. Żygulski Jun., Broń w dawnej Polsce, Warszawa 1982).

Na wystawie archeologicznej „NAJcenniejsze…” w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu prezentowane jest strzemię żelazne o długości 14,5 cm wraz z prostokątną zawieszką, inkrustowane najprawdopodobniej srebrem na ramionach kabłąka. Strzemię to datuje się wstępnie na XIV wiek n.e. Zostało znalezione podczas poszukiwań na terenie województwa małopolskiego przez detektorystę w latach 90. XX wieku. Na wystawie można podziwiać kunszt, z jakim zostało wykonane w średniowiecznym warsztacie.

Chronologia: XIV (?) wiek n.e. Zabytek odkryty przez detektorystę w latach 90. XX wieku

[Opracował: Jarosław Święcicki]