Dział Etnografii posiada największą na Śląsku kolekcję etnograficzną, na którą składają się eksponaty związane z kulturą materialną i duchową, jak i archiwalne fotografie dokumentujące obraz kultury ludowej: chłopskiej i robotniczej Górnego Śląska XIX i XX wieku i jego pogranicza. Gromadzi również obiekty dotyczące kultury ludności, która przybyła na te tereny po 1945 roku ze wschodnich ziem II Rzeczpospolitej.
Wśród ponad 20 tysięcy muzealiów etnograficznych znajduje się między innymi bogata kolekcja strojów ludowych ze wszystkich subregionów Górnego Śląska oraz zbiór tkanin, haftów, koronek czy srebrnych ozdób kobiecego stroju cieszyńskiego.
Osobne kolekcje stanowią dziewiętnastowieczna drewniana rzeźba sakralna, ze śląskimi wyobrażeniami Chrystusa Frasobliwego, czy malarstwo na płótnie, szkle, desce i papierze, ukazujące ludowe wyobrażenia ikonograficzne. Miejscowe obrzędy i zwyczaje ilustruje plastyka obrzędowa. Są to szopki, gwiazdy, maski, stroje kolędnicze, kroszonki, wieńce dożynkowe.
Dział kolekcjonuje zabytki związane z rolnictwem, hodowlą, górnictwem, a także rzemiosłem: kowalstwem, plecionkarstwem, bednarstwem, szewstwem, kołodziejstwem i rymarstwem. Wśród nich znaleźć można unikatowe narzędzia rzemieślnicze, a także wyroby, na przykład ceramiczne: garnki, misy, dzbanki wykonane na kole garncarskim, fabrycznie zdobione fajanse i porcelanę.
W zbiorach działu znajdują się elementy wyposażenia tradycyjnych wnętrz mieszkalnych Ślązaków (meble, drobne sprzęty, wyroby ceramiczne, metalowe, tkaniny), a także popularna od lat 50. XX wieku plastyka nieprofesjonalna. Zbiory uzupełniają materiały z badań terenowych i dokumentacje oraz fotografie, zwłaszcza związane z wydarzeniami rodzinnymi Górnoślązaków (zdjęcia ślubne, komunijne i tym podobne).
Bogactwo zasobów etnograficznych Muzeum Górnośląskiego odzwierciedla stała wystawa „Z życia ludu śląskiego XIX–XX wieku” prezentująca życie społeczności śląskiej z perspektywy wydarzeń rodzinnych, dorocznych zwyczajów i prac gospodarskich.
Zręby kolekcji etnograficznej bytomskiego muzeum stanowiły pamiątki cechowe, niedługo później do zbiorów trafiły archiwalia przekazane przez tutejszy magistrat. Wzrost zainteresowania zabytkami nastąpił w 1932 roku, po otwarciu nowego gmachu Górnośląskiego Muzeum Krajowego (Oberschlesisches Landesmuseum).
Badacze niemieccy wyjątkowo skrupulatnie dokumentowali kulturę ludową rolniczej bytomskiej dzielnicy Rozbark oraz życie grupy osadników niemieckich miejscowości Schonwald (Szynwałd). Wśród zabytków wyróżniały się malowane ludowe meble, matryce do drukowania wzorów na tkaninach, drewniane formy piernikarskie, ludowe stroje rozbarskie, stroje z okolic Głubczyc, Prudnika i Nysy. Obiekty zostały zaprezentowane w końcu lat 30. na stałej wystawie obrazującej „krąg zainteresowań i warunki życia ludności wiejskiej”.
Po II wojnie światowej bytomskie Muzeum Śląskie zostało spadkobiercą kilkuset obiektów po Oberschlesisches Landesmuseum oraz około 3 tysięcy eksponatów ocalałych ze zbiorów etnograficznych Muzeum Śląskiego w Katowicach (były to kolekcje ludowego malarstwa i rzeźby w drewnie, wycinanek, ceramiki, strojów i towarzyszących im ozdób, haftów, tkanin). Dział Etnografii, kierowany przez doktora Longina Malickiego, rozpoczął badania terenowe i działania mające na celu powiększenie kolekcji.
W 1947 roku otwarto wystawę ukazującą stan kultury ludowej na Śląsku, w 1949 roku poszerzoną o dział sztuki ludowej. Ekspozycja po modernizacji otwarta została ponownie w 1960 roku („Kultura ludu śląskiego XVIII–XX wieku”) i po kolejnych zmianach – w 1989 roku („Z życia ludu śląskiego XIX–XX wieku”). Ta ostatnia, stworzona przez Irenę Białas, Krystynę Kaczko i Marię Lipę-Kuczyńską prezentowana jest do dziś.
W latach 50. XX wieku i kolejnych dziesięcioleciach w ramach tak zwanej opieki nad sztuką ludową zorganizowano wiele konkursów dotyczących stanu ludowej wytwórczości na Górnym Śląsku. W ten sposób pozyskaliśmy liczne zabytki etnograficzne, wprowadziliśmy rejestrację twórców i sporządziliśmy dokumentację terenową istniejących ośrodków sztuki ludowej.
+48 32-281-82-94 w. 118
etnografia@muzeum.bytom.pl
- Anna Grabińska-Szczęśniak, kierownik
a.szczesniak@muzeum.bytom.pl - Anna Jurczyk
a.jurczyk@muzeum.bytom.pl - Daria Misiak
d.misiak@muzeum.bytom.pl
- Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie
- Muzeum Beskidzkie w Wiśle
- Muzeum Miejskie w Tychach
- Muzeum Miasta Katowic
- Muzeum Śląskie w Katowicach
- Muzeum Miejskie w Siemianowicach Śląskich
- Muzeum w Tarnowskich Górach
- Muzeum Chleba, Szkoły i Ciekawostek w Radzionkowie
- Muzeum w Chorzowie
- Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie
- Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka w Rudzie Śląskiej
- Muzeum Miejskie w Świętochłowicach
- Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu
- Muzeum Miejskie w Zabrzu
- Muzeum w Gliwicach
- Muzeum w Rybniku
- Muzeum w Raciborzu
- Muzeum w Wodzisławiu Śląskim
- Muzeum w Sosnowcu
- Muzeum Zagłębia w Będzinie
- Muzeum Miejskie "Sztygarka" w Dąbrowie Górniczej
- Muzeum Miasta Jaworzna
- Muzeum w Bielsku Białej
- Muzeum Miejskie w Żywcu
- Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu
- Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu
- Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu
- Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie
- Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
- Biuro Promocji Miasta Bytomia
- Miejska Biblioteka Publiczna w Bytomiu
- Miejska Biblioteka Publiczna w Piekarach Śląskich
- Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydziały w Cieszynie