Zastanawialiście się kiedyś, od jak dawna ludzie jadają ryby? Jeden z najstarszych śladów, sprzed ok. 140 tys. lat, prowadzi do południowoafrykańskiej jaskini Blombos Cave. Znaleziono tam szczątki tuńczyków, ale nie wiadomo, czy ryby zostały złowione, czy ludzie zamieszkujący jaskinię nie skorzystali jednak z gotowego dania w postaci tuńczyka wyrzuconego na brzeg oceanu. Pierwsze dowody intencjonalnego rybołówstwa pochodzą z japońskiej wyspy Okinawa, gdzie archeolodzy odkryli dwa haczyki do wędki wykonane z muszli ślimaka, datowane na ok. 23 tys. lat temu. Z kolei najstarsze haczyki w Europie, sprzed 12,3 tys. lat, znaleziono w miejscowości Wustermark, 20 km na zachód od Berlina. Pięć z nich zrobiono z poroża renifera lub jelenia, a jeden z ciosu mamuta, który żył 19 tys. lat temu.

W Polsce z epoki kamienia znane są kościane haczyki znalezione np. w Szczepankach (woj. warmińsko-mazurskie) i datowane na ok. 5,5 tys. lat temu. Co oczywiste, haczyki w epoce kamienia były wyrobami z surowców organicznych, np. kości, poroża, muszli czy drewna. Dopiero wraz z umiejętnością obróbki metali pojawiły się narzędzia, w tym haczyki, z miedzi, brązu i żelaza. Najstarszym haczykiem w zbiorach archeologicznych Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu jest świetnie zachowany haczyk (fot. W. Szołtys) odkryty w grobie mężczyzny na cmentarzysku kultury łużyckiej w Przeczycach datowanym na 800–550 lata p.n.e. Wykonany z brązowego drutu z jednej strony zwiniętego w oczko, a z drugiej zaostrzonego. Wielkość (ponad 4,5 cm) sugeruje, że służył do łapania dużych ryb, takich jak szczupaki lub sumy.

Zwykle przyjmuje się, że haczyki są pozostałością po używaniu wędek. Otóż niekoniecznie. Znane są inne metody połowu, w których wykorzystywano haczyki. Na Pomorzu wplatano je w sieci, a rybacy nadbużańscy rozciągają w poprzek rzeki linkę z wieloma haczykami. Dowodem na popularność wędkarstwa przed wiekami, oprócz zabytków archeologicznych, są różnego rodzaju przedstawienia plastyczne. Na pięknej mozaice odkrytej w ruinach starożytnej willi rzymskiej niedaleko miasta Lepcis Magna na wybrzeżu współczesnej Libii przedstawiona jest scena połowu ryb m.in. przy użyciu wędki.

[Opracowała: Beata Badura, kierownik Działu Archeologii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu]