Władysław Podkowiński, „Portret malarza Władysława Gościmskiego”, ok. 1892

Władysław Podkowiński ( 1866–1895)

Malarz i rysownik, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego impresjonizmu i symbolizmu. Początkowo przyuczał się do zawodu kolejarza, po dwóch latach nauki w szkole technicznej zrezygnował jednak na rzecz edukacji artystycznej. Rozpoczął ją w 1880 roku w Klasie Rysunkowej w Warszawie, powstałej po zawieszeniu przez cara Szkoły Sztuk Pięknych. Wraz ze swoim przyjacielem i towarzyszem dalszych podróży artystycznych, Józefem Pankiewiczem, kontynuował naukę w Petersburgu. Tradycyjny schemat nauki oraz akademizm wszechpanujący na uczelni były powodem ich rezygnacji i powrotu do Warszawy.

Twarz mężczyzny. Obraz Władysława Podkowińskiego "Portret malarza Władysława Gościmskiego", ok. 1892, olej na płótnie

Władysław Podkowiński, Portret malarza Władysława Gościmskiego, ok. 1892, olej na płótnie

Pod wpływem poszukiwań artystycznej świeżości wiosną 1889 roku zdecydowali się na wyjazd do Paryża. Po rocznym pobycie w stolicy nowoczesnej, europejskiej sztuki wrócili do Warszawy z bagażem impresjonistycznych doświadczeń. Nowatorskie, wibrujące światłem malarstwo początkowo bulwersowało krytyków i publikę. Stopniowo zdobywało jednak coraz większe grono sympatyków. Nurt ten doprowadził Podkowińskiego w jego karierze artystycznej do uznania i sławy, a w efekcie – do nagrody Zachęty i dużej wystawy indywidulanej w 1892 roku.

Ważnym elementem całego życia artysty była też jego działalność ilustratorska. W czasie studiów, a także później pomiędzy podróżami Podkowiński pracował jako rysownik w kilku ważnych warszawskich czasopismach, m.in. w „Tygodniku Ilustrowanym” i „Wędrowcu”, zaskakując w swoich pracach realizmem krytycznym.

Obrazy impresjonistyczne z jego dorobku artystycznego zachwycały natomiast wibrującym kolorem i światłem. Na kilka lat przed śmiercią malarz zarzucił jednak nieco tę lekką impresjonistyczną formę na rzecz wartości symbolicznych i mistycznych.

Podkowiński w emocjonalnym rozedrganiu po nieszczęśliwej, niespełnionej miłości umarł w wieku niespełna 29 lat na gruźlicę. Ta przedwczesna śmierć pozostawiła za sobą wiele pytań, m.in. o to, w jakim kierunku skierowałaby się jego niezwykła intuicja artystyczna oraz wrażliwość na otaczający świat i wizjonerskie podejście do malarstwa. Wielu współczesnych historyków sztuki upatruje w nim wręcz prekursora ekspresjonizmu.

W Muzeum Górnośląskim znajduje się jeden obraz Władysława Podkowińskiego – portret jego przyjaciela, malarza historycznego, batalisty, Władysława Gościmskiego. Datowany na okolice 1892 roku, jest kwintesencją sposobu reprezentacji postaci przez Podkowińskiego. Mimo bowiem lekkich, dobrze widocznych pociągnięć pędzla i migotliwych, impresjonistycznych kolorów artysta skupił się na aspektach psychologicznych i rzeczywistych rysach twarzy utrwalonej na płótnie postaci, nie zostawiając ani śladu po swoim akademickim wykształceniu.

Józef Czapski napisał o Podkowińskim:

„Władysław Podkowiński, syn skromnego urzędnika kolejowego, chłopak wesoły o rasowej twarzy, orlim nosie i szerokich szczękach, (…) bardzo przedsiębiorczy i towarzyski. Ubierał się starannie, przychodził do szkoły z poduszeczką, na której siadał, by nie zawalać modnych, jasnych spodni, o które szczególnie dbał, nosił również króciutki modny paltocik i przewieszony przez ramię aparat »migawkowy« od Brandla”.

Józef Czapski, Józef Pankiewicz (Warszawa 1936, s. 20–21)

[Opracowała: Urszula Mikoś]