Zachęcamy do odsłuchania kolejnego podcastu historycznego, towarzyszącego wystawie „Ślad pokoleń”. Podcast historyczny „Nun, gimel, he i szin. Bączek żydowski”, tym razem jest poświęcony radosnemu świętowaniu. Chanuka należy do najważniejszych, a zarazem najbardziej radosnych, świąt judaizmu. Obchodzona jest w okresie jesienno-zimowym, ma charakter ruchomy. Żydowskie święto świateł jest przepełnione głęboką symboliką i zwyczajami. Tekst podcastu do odczytania na dole strony.
Chanuka nie została opisana w Torze. Z tego względu wyznawcy judaizmu klasyfikują ją jako święto historyczne. W języku hebrajskim „chanuka” oznacza „poświęcenie”. Święto odnosi się do wydarzeń historycznych, opisanych w Księgach Machabejskich, które rozegrały się w 165 roku p.n.e., a nawiązujących do zwycięskiego powstania i cudu rozmnożenia oliwy. W 320 roku, po śmierci Aleksandra Macedońskiego, stworzone przez niego imperium podzielono. Syria i Palestyna, a tym samym Judea, oddane zostały dynastii Seleucydów. Ci nie byli jednak przychylni wobec obcych kultur i wyznań. W czasach panowania Antiocha IV Epifanesa Żydom narzucono kulturę helleńską i politeistyczną religię, sprzeczną z żydowskim monoteizmem. Zabroniono im posiadania Tory. Zakazano też praktykowania tradycyjnych rytuałów. W 167 roku p.n.e. ogłoszono dekret, na mocy którego świątynia w Jerozolimie stała się miejscem kultu i czci Zeusa. Dotknięci jej zbezczeszczeniem Żydzi wywołali powstanie, na czele którego stanął kapłan Matiasz, a po śmierci tegoż jego syn Juda, zwany Machabeuszem. Stąd też powstańców nazywano Machabeuszami. 25 kislew 165 roku p.n.e. Żydzi zdołali wyprzeć Greków i odzyskać Judeę. Miejsce kultu, świątynia, odzyskało pierwotne znaczenie, co upamiętnia święto chanuka. Kapłani wznowili rytuał zapalenia menory w świątyni. Dysponowali jednak jedynie niewielkim naczyniem z oliwą, której ilość pozwalała na utrzymanie płomienia przez jeden dzień. Tymczasem świecznik palił się przez osiem dni.
Po więcej informacji zapraszamy Państwa do wysłuchania szesnastego nagrania z serii podcastów historycznych pt. „Nun, gimel, he i szin. Bączek żydowski”.
Projekt realizowany przy wsparciu Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej w Warszawie, we współpracy ze Stiftung Haus Oberschlesien, Kulturreferat für Oberschlesien, Oberschlesisches Landesmuseum w Ratingen.
Tekst podcastu pt. „Nun, gimel, he i szin. Bączek żydowski”:
Chanuka należy do najważniejszych, a zarazem najbardziej radosnych, świąt judaizmu. Obchodzona jest w okresie jesienno-zimowym, ma charakter ruchomy. Żydowskie święto świateł jest przepełnione głęboką symboliką i niezwykłymi zwyczajami.
Chanuka nie została opisana w Torze. Z tego względu wyznawcy judaizmu klasyfikują ją jako święto historyczne. W języku hebrajskim „chanuka” oznacza „poświęcenie”. Święto odnosi się do wydarzeń historycznych, opisanych w Księgach Machabejskich, które rozegrały się w 165 roku p.n.e., a nawiązujących do zwycięskiego powstania i cudu rozmnożenia oliwy. W 320 roku, po śmierci Aleksandra Macedońskiego, stworzone przez niego imperium podzielono. Syria i Palestyna, a tym samym Judea, oddane zostały dynastii Seleucydów. Ci nie byli jednak przychylni wobec obcych kultur i wyznań. W czasach panowania Antiocha IV Epifanesa Żydom narzucono kulturę helleńską i politeistyczną religię, sprzeczną z żydowskim monoteizmem. Zabroniono im posiadania Tory. Zakazano też praktykowania tradycyjnych rytuałów. W 167 roku p.n.e. ogłoszono dekret, na mocy którego świątynia w Jerozolimie stała się miejscem kultu i czci Zeusa. Dotknięci jej zbezczeszczeniem Żydzi wywołali powstanie, na czele którego stanął kapłan Matiasz, a po śmierci tegoż jego syn Juda, zwany Machabeuszem. Stąd też powstańców nazywano Machabeuszami. 25 kislew 165 roku p.n.e. Żydzi zdołali wyprzeć Greków i odzyskać Judeę. Miejsce kultu, świątynia, odzyskało pierwotne znaczenie, co upamiętnia święto chanuka. Kapłani wznowili rytuał zapalenia menory w świątyni. Dysponowali jednak jedynie niewielkim naczyniem z oliwą, której ilość pozwalała na utrzymanie płomienia przez jeden dzień. Tymczasem świecznik palił się przez osiem dni.
W kalendarzu żydowskim czas chanuki rozpoczyna się 25 dnia miesiąca kislew, a kończy 2 dnia miesiąca tewet. W kalendarzu gregoriańskim okres ten przypada na przełom listopada i grudnia. Święto ma charakter podniosły, radosny i rodzinny. Kluczową rolę odgrywa w czasie jego trwania światło, stąd często można się spotkać z określeniem „Święta Świateł”. Tradycja nakazuje zapalanie lampek oliwnych (lub świec) o zachodzie słońca, podczas ośmiu kolejnych wieczorów. Służy do tego rytuału dziewięcioramienny świecznik – chanukija, nazywana także menorą chanukową. Kolejne lampki (czy świece) zapala się pewnego rodzaju dodatkową świecą o nazwie szamasz. Mimo tego, że ma ona charakter świecy pomocniczej nie należy jej gasić. Lampki (czy świece) ustawiane są w linii prostej, na tej samej wysokości. Domownicy recytują podczas zapalania lampek (czy świec) Hanerot Halelu, tekst nawiązujący do znaczenia rytuału. Tradycja zapalania świec służy ogłoszeniu wydarzenia – cudu – światu. Z tego względu, chanukija powinna stać w oknie, by jej światło widoczne było poza miejscem przebywania.
Każdy z ośmiu dni chanuki należy spędzić w gronie bliskich, oddając się wspólnej zabawie. Dzieci zwykle grają w drejdel. Pod tą nazwą kryje się tzw. świąteczny bączek, na którego ściankach umieszczone są cztery hebrajskie litery: szin, hej, gimel i nun. Łącząc litery rozpoczynają one kolejne słowa w zdaniu: „Wielki cud zdarzył się tutaj” (z hebrajskiego: Nes gadol haja szam). Do każdej z liter przypisane jest znaczenie, zatem gra ma charakter typowo losowy. Gdy wylosowana zostanie litera nun wówczas uczestnik musi dołożyć się do wspólnej puli. Gdy gracz wylosuje literę gimel zgarnia całą pulę. Hej pozwala przejąć połowę puli, zaś szin nakazuje oddanie jednego przedmiotu. Stawką w grze w świątecznego bączka są zazwyczaj czekoladowe monety (gelt) lub inne łakocie.
Chanuka celebrowana jest przy suto zastawionym stole, na którym pojawiają się m.in. pączki nadziewane konfiturą i posypane cukrem pudrem, placki ziemniaczane, pieczona gęś czy racuchy z serem.
Najserdeczniejsze życzenia z okazji chanuki!