Stefania Lazarowa z Szafran-Początków[1]

Pochodziła z Tychów, z rodziny o tradycjach ziemiańskich. Wstąpiła w związek małżeński z Józefem Lazarem, uczestnikiem powstań śląskich. Wraz z nim osiadła w Pszczynie. Była członkinią Towarzystwa Kobiet, potem Towarzystwa Polek oraz Polskiego Czerwonego Krzyża. W 1919 roku wstąpiła do Towarzystwa Opieki nad Żołnierzem Polskim, celem aprowizacji wojsk powstańczych, prowadzących działania na terenie powiatu, i więźniów, osadzonych w Pszczynie i Raciborzu. Przed plebiscytem była zaangażowana w przyjmowanie emigrantów, przybywających do miasta na czas glosowania. Brała również udział w zliczaniu głosów.

Zarys mojej działalności społecznej na Górnym Śląsku w Pszczynie:

W roku 1916 wstąpiłam w Pszczynie do Towarzystwa Polek[2], które wybrało mnie do Zarządu. Zadaniem tego Towarzystwa było uświadomienie członkiń pod względem narodowym. W roku 1918, po rewolucji światowej, założono Polski Czerwony Krzyż na Śląsku[3]. Przystąpiłam również i ja jako członkini do tegoż Towarzystwa w Pszczynie, gdzie wybrano mnie jako skarbniczkę. Nie była to praca łatwa, gdyż Towarzystwo to nie rozporządzało własnymi funduszami, żeby polskim biednym z miasta i okolicy przyjść z pomocą, przez udzielenie im choćby tylko gwiazdki. Trzeba było pieniądze na urządzenie gwiazdki zbierać, chodząc po domach, czym się i ja wśród innych zajęłam.

W roku 1919 utworzyła się pod egidą Polskiego Czerwonego Krzyża tajna organizacja tzn. Opieka nad Żołnierzem Polskim[4]. W tej organizacji pracowałam, obchodząc razem z paniami Kędziorową, [Otylją] Wierową i [Pauliną] Rogalińską[5] sąsiednie wsie, w których zbierałam żywność i pieniądze na przyjęcie tego wojska, bowiem według udzielonych nam informacji wojsko polskie miało wkroczyć na Górny Śląsk. Te prowianty służyły później więźniom – powstańcom z I powstania śląskiego w 1919 roku, dostarczałam je osobiście, później razem z panią [Bronisławą] Szymkowiakówną[6], również i innym więźniom, powstańcom osadzonym w więzieniach w Pszczynie i Raciborzu. Wśród więźniów znajdował się również przez pewien czas mój mąż.

W międzyczasie, aż do plebiscytu, pracowałam nadal w Towarzystwie Polek i Czerwonym Krzyżu. Prace w tych towarzystwach są powszechnie znane i dlatego nie rozpisuję się nad moją w nich działalnością, gdyż praca wszystkich pracowniczek była jednaka, bośmy pracowały dobrowolnie i dla Ojczyzny.

W roku 1920, gdy wyznaczono termin głosowania na 20 marca, utworzył się krótko przed plebiscytem komitet, który miał na celu zajęcie się polskimi emigrantami bezpośrednio na dworcu i przydzielenie im kwater. Moje stanowisko przypadło na dworcu. Tutaj, kilka dni przed głosowaniem, gdy zaczęli się zjeżdżać do Pszczyny emigranci, podjęłam się wraz z siedmioma „Sokołami”[7] – spośród których pamiętam tylko jedno nazwisko: pana Żelaznego, woźnego seminarium nauczycielskiego – przyjmowaniem emigrantów polskich, których odprowadzałam wraz z „Sokołami” do restauracji pana [Rudolfa] Białasa w Pszczynie, oddając ich już w dalszą opiekę paniom [Paulinie] Rogalińskiej i [Klarze] Blokusównej[8]. Tutaj nadmienić muszę, że staczałam nieraz ciężkie zatargi Niemcami o naszych emigrantów, których Niemcy nam po prostu gwałtem wydzierali i do niemieckich baraków prowadzili. Do jednego np. z takich zatargów przyszło pomiędzy mną a Niemcami o jednego emigranta polskiego, którego bezprawnie i w bezczelny sposób zrewidowali i gdyby nie zjawienie się komendanta policji plebiscytowej – pana kapitana Urbana, przyjaciela Polaków – byliby mnie Niemcy poturbowali, gdyż pięści ich prusackie już zwisały nad moją głową.

    W dzień plebiscytu, tj. po głosowaniu, udałam się wraz z panią Rogalińską do jednej z sal głosowań, do której nas Komisja Plebiscytowa przeznaczyła i liczyłam wraz z innymi członkami komisji głosy.    

[1] MGB, sygn. H-1978, Relacja Stefanji Lazarowej z Szafran-Początków opatrzona fotografią, k. 286.

[2] Związek Towarzystw Polek, zob. przyp.

[3] Polski Czerwony Krzyż dla Śląska, zob. przyp.

[4] Towarzystwo Opieki nad Żołnierzem Polskimi, zob. przyp.

[5] Paulina Rogalińska, zob. s.

[6] Bronisława Szymkowiakówna, zob. przyp.

[7] Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, zob. przyp.

[8] Klara Blokusówna – działaczka społeczna. Była współzałożycielską Towarzystwa Kobiet pod wezwaniem św. Jadwigi w Pszczynie, potem przekształconego w Towarzystwo Polek, którego została sekretarką. W ramach tegoż organizowano pogadanki, wspólny śpiew, z zadań charytatywnych zaś organizowano gwiazdkę dla dzieci. W 1919 roku Blokusówna zajmowała się wypłatami zapomóg dla rodzin poszkodowanych powstańców (poległych i zaginionych), pracowała również aktywnie w pszczyńskiej delegaturze powiatowej Polskiego Czerwonego Krzyża, z czasem jako jej kierownicza (do marca 1922 roku). Zajmowała się inicjowaniem tworzenia gminnych Kół Czerwonego Krzyża w powiecie. W ramach tychże koordynowała akcję zbierania żywności, którą transportowano do Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża. W miejskim Kole PCK pracowała do 1927 roku. W ramach Towarzystwa Polek zajmowała się inicjowaniem gminnych oddziałów tegoż, w okresie okołoplebiscytowym w powiecie pszczyńskim funkcjonowało ich 38. Działała aktywnie również w Towarzystwie Czytelni Ludowych. W 1922 roku włączyła się w działania przyjęcia Wojska Polskiego w Pszczynie. Pracowała aktywnie, jako sekretarka, w Komitecie Opieki nad Żołnierzami. Za pracę w czasie plebiscytu została wyróżniona Dyplomem Honorowym.  Zob. MGB, sygn. H-1978, Relacja Klary Blokusówny, k. 207; Pszczyna. Monografia historyczna. Tom 1, red. R. Kaczmarek, J. Sperka, Pszczyna 2014, s. 390, 426.