Tym razem oddajemy do Państwa dyspozycji drugi pakiet scenariuszy mających pomóc w aktywnym spotkaniu z kulturą regionalną oraz samodzielnym tej kultury badaniu przez uczniów. W pierwszej części naszego projektu skupiliśmy się na definicji kultury oraz różnych metodach jej badania. Celem było wyrobienie w młodych ludziach świadomości życia w pewnej kulturowej otoczce, która ma swoją strukturę, swoje instytucje oraz posługuje się własnym „językiem”, który kształtuje nas od urodzenia.
W drugiej części naszych warsztatów udostępniamy materiały, które pomogą w przygotowaniu do przeprowadzenia wywiadu kwestionariuszowego oraz opracowania zebranego materiału. Scenariusze powstały na bazie zajęć, które prowadzone były w ramach projektu „Etnografika” w latach 2013 i 2015. Młodzież z Gimnazjum nr 9 uczestniczyła w serii warsztatów, a następnie przeprowadziła badania terenowe w gminie Ornontowice (2013) oraz w Bytomiu (2015). Poniżej prezentujemy materiały do zajęć, które przygotują uczniów do wyprawy „w teren” – z oczywistych względów wyprawy takie są obecnie niemożliwe, a nazwa naszej akcji wyraźnie zachęca, żeby #zostaćwdomu, ale uważamy, że nic nie stoi na przeszkodzie w ćwiczeniu się w prowadzeniu badań terenowych na miarę czasów i możliwości. Zachęcamy do poszukiwania Informatorów i prowadzenia rozmów on-line i oczywiście do podzielenia się z nami ich wynikami!
Jak zachować się w terenie, czyli Kodeks Etnografa.
Prowadzenie badań terenowych z udziałem Informatorów, którzy są żywymi ludźmi mającymi swoje historie, przekonania, doświadczenia, i którzy zgodzili się podzielić z nami swoją wiedzą jest czymś bardzo odpowiedzialnym, wymagającym niezwykłej delikatności, taktu oraz wyczucia. Podczas warsztatów prowadzący przedstawia uczestnikom sytuację spotkania, która czeka ich w terenie. Spotkanie składa się z dwóch części:
W trakcie pierwszej z nich, wspólnie z uczniami omawiane i zapisywane są kolejne punkty w tzw. Kodeksie Etnografa, który będzie stanowił zbiór najważniejszych zasad, których należy przestrzegać w terenie. Gdy Kodeks jest gotowy i zaakceptowany przez wszystkich uczestników, każdy składa pod nim swój podpis, a następnie wszystkie punkty zapisuje na pierwszej stronie swojego „notatnika terenowego”.
Druga część ma na celu przygotowanie uczestników na różnego rodzaju sytuacje, na które mogą natrafić w terenie. Omawiamy sposoby prowadzenia rozmowy z Informatorem, rolę jaką odgrywają okoliczności rozmowy oraz postawy Informatorów.
Opis zajęć: http://etnografika5.blogspot.com/2015/03/trening-czyni-badacza.html
Ćwiczenia:
- Burza mózgów: każdy z uczestników warsztatów podaje (lub zapisuje na dużym arkuszu papieru) zasady etyczne, którym powinien kierować się etnograf w czasie pracy w terenie. Następnie z „porozrzucanych” haseł-zasad, wspólnie wybieramy najważniejsze, spisując je na dużym arkuszu papieru, w punktach. Gotowy Kodeks Etnografa każdy z przyszłych badaczy podpisuje, deklarując tym samym jego przestrzeganie.
- Scenki terenowe: ćwiczenie polega na wcielaniu się przez uczestników w role badaczy oraz różnych typów Informatorów. Badach ma za zadanie pozyskać określone informacje przy pomocy szeregu pytań, „Informator” z kolei skupia się na odgrywaniu swojej roli np. sceptyka, gaduły, olewacza, emocjonalnego romantyka itp. Reszta grupy obserwuje i ocenia zmagania badacza, następnie każda scenka omawiana jest na forum.
Materiały dodatkowe:
- Każdy z uczniów powinien wyposażyć się w „notatnik badacza – zeszyt formatu A5, najlepiej na spirali.
Wywiad kwestionariuszowy, czyli czego chcemy się dowiedzieć?
Prowadzenie badań terenowych ma formę rozmowy/wywiadu prowadzonego przez badacza z Informatorem. Wiem już, w jaki sposób należy się do Informatora odnosić i jakimi zasadami kierować podczas takiej rozmowy. Kolejnym zadaniem, jakie przed nami stoi jest przygotowanie scenariusza, który będzie stanowił tej rozmowy bazę. Kwestionariusz ma być właśnie taką podstawą. Już na tym etapie warsztatów dzielimy uczestników na mniejsze grupy, które będą ze sobą pracować w terenie. Każda grupa ustala lub dostaje od prowadzącego główny temat swoich badań. Zastanawiając się nad tematem, uczniowie „dzielą go” na bardziej szczegółowe zagadnienia, które zamienią się w kolejne pytania z kwestionariusza. Zastanawiają się też nad kolejnością pytań, biorąc pod uwagę rytm rozmowy prowadzonej z obcą osobą, której zaufanie trzeba zdobyć. Prowadzący powinien podkreślić jednak, że rozmowa jest żywą interakcją pomiędzy żywymi ludźmi, dlatego kwestionariusz powinien stanowić jedynie pomoc w uporządkowaniu zagadnień myśli, ale nigdy nie powinien zastępować uważności i spontanicznych reakcji na wypowiedzi Informatorów.
W trakcie tych zajęć następuje też podział ról w grupie, zgodnie z preferencjami i predyspozycjami uczniów.
Opis zajęć: http://etnografika5.blogspot.com/2015/04/badacz-do-zadan-specjalnych-czyli-w.html
Ćwiczenia:
- Przed rozpoczęciem pracy w grupach nad konkretnymi zagadnieniami, prowadzący może dokonać przykładowego podziału wybranego zagadnienia na zagadnienia szczegółowe.
Po powrocie z terenu – karta materiałowa.
Punktem kulminacyjnym warsztatów są oczywiście rozmowy, które uczniowie prowadzą z Informatorami. W przypadku naszych pierwszych badań terenowych, były to Panie związane z Centrum Kultury i Promocji w Ornontowicach, w drugim bytomianie przybyli do Bytomia z po wojnie z tzw. Kresów Wschodnich. Zarówno uczestnicy warsztatów, jak i Informatorzy, zgodnie twierdzili, że rozmowy te były dla nich ważnymi, pełnymi emocji przeżyciami. My z kolei zaobserwowaliśmy, że były one też wspaniałą okazją do międzypokoleniowego kontaktu i wzajemnego zrozumienia. To były ważne rozmowy, podczas których uczestnicy warsztatów mieli okazję sprawdzić zdobytą wcześniej wiedzę. Jednak to właśnie po powrocie z terenu zaczyna się prawdziwa i ciężka praca – cały materiał musi zostać utrwalony na tzw. kartach materiałowych, żeby mógł w służyć w przyszłości do analiz i różnego rodzaju opracowań. Na tym etapie na uczestników czeka ogrom samodzielnej pracy, w której prowadzący może pomóc jedynie rozwiewając pojawiające się po drodze wątpliwości. Instrukcję, jak należy wypełniać kolejne karty, można znaleźć na blogu projektu:
http://etnografika5.blogspot.com/2013/10/karta-materiaowa-czyli-co-czynic-po.html
Ćwiczenia:
- Prowadzący, oprócz dokładnego wyjaśnienia schematu wypełniania karty materiałowej, powinien spotkać się z każdą grupą indywidualnie, pomóc w rozdzieleniu zadań oraz wypełnić wspólnie z uczniami kilka kart. Dzięki temu powinien utrwalić się prawidłowy sposób wypełniania kart, a także wyjaśnione wszelkie wątpliwości uczniów.
Materiały dodatkowe:
- Karta materiałowa – wzór do kopiowania
Opracowania
Zakończeniem projektu oraz celem, do którego zmierzają wszelkie badania terenowe jest oczywiście powstawanie opracowań dotyczących konkretnych zjawisk w kulturze. Ostatnim zatem zadaniem, które stoi przed uczniami jest napisanie opracowania na podstawie zebranych informacji. W pracy pisemnej uczniowie powinni wykorzystywać cytaty z wypowiedzi Informatorów.
Przykładowe opracowania:
http://etnografika5.blogspot.com/2013/08/opowiesci-z-ornontowic-ukady-rodzinne.html
http://etnografika5.blogspot.com/2013/07/opowiesci-z-ornontowic-kwestie.html
[Magdalena Pospieszałowska]