Wzgórze św. Małgorzaty w Bytomiu, położone na uboczu, pomijane przez turystów i mieszkańców, kryje w sobie niezwykłą i bogatą historię. Obecnie znajduje się tam kościół św. Małgorzaty, cmentarz i klasztor werbistów, ale jego historia sięga dużo głębiej.

W miejscu krzyżowania się ważnych szlaków komunikacyjnych, na terenie naturalnie umocnionym przez rzekę Bytomkę i jej rozlewiska, na niewielkim naturalnym pagórku, wzniesiono wczesnośredniowieczny gród, datowany na XI wiek – początek XIV wieku. Był on ważnym elementem administracji państwowej.
Ten cenny zabytek archeologiczny należy do grupy kilkudziesięciu grodów tworzących zrąb organizacji państwa pierwszych Piastów z XI–XIII wieku.

Do dzisiaj częściowo czytelne są pierwotna forma terenowa obiektu oraz pozostałości fosy. Na terenie grodu znajdowały się siedziba kasztelana i najstarszy bytomski kościół – kamienna świątynia romańska z początku drugiej połowy XII wieku. Niestety, jak dotąd nie udało się odnaleźć reliktów tych budowli.

Szansą na to będą badania wykopaliskowe, które w połowie kwietnia rozpoczną pracownicy Działu Archeologii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu pod kierownictwem Beaty Badury i Eweliny Imiołczyk. Badania są związane z remontem kościoła prowadzonym w związku z projektem „Konserwacja i zachowanie zabytkowego kościoła św. Małgorzaty w Bytomiu”. Jednym z etapów prac będzie montaż ogrzewania podłogowego w kościele. Na podstawie wyników badań georadarowych przeprowadzonych w 2009 roku wytypowano miejsca w świątyni oraz jedno na zewnątrz, w których założone zostaną wykopy. Archeolodzy będą poszukiwać reliktów fundamentów dawnych obiektów – oprócz obecnego kościoła i pierwszego, kamiennego, istniały jeszcze dwa drewniane. Spodziewają się też zabytków ruchomych, czyli drobnych przedmiotów w postaci na przykład ułamków naczyń glinianych czy monet. Ze względu na charakter tego miejsca na pewno trafią też na groby.

O tym, jakie tajemnice odkryją nasi archeolodzy, będziemy informować na bieżąco.

Tympanon Jaksy, na którym książę Bolesław Kędzierzawy trzyma w rękach model kościoła z napisem „Bitom”, upamiętniając ufundowanie przez niego tego kościoła.To jedyny wizerunek pierwszego, kamiennego kościoła na Wzgórzu św. Małgorzaty. Tympanon jest datowany na 1160–1163. Oryginał znajduje się w Muzeum Architektury we Wrocławiu.