Piętnasty tom „Rocznika Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Historia” poświęciliśmy górnośląskim muzeom: ich przeszłości i stanowi dzisiejszemu. Prawie wszyscy nasi autorzy to praktycy pracujący na co dzień w muzeach. Jak zawsze teksty podzielone zostały na dwie grupy: „Studia i artykuły” oraz „Źródła i materiały”. Część pierwszą otwiera tekst Adama Frużyńskiego o historii muzeów górniczych na Górnym Śląsku po II wojnie światowej: od ich skromnych początków przez dziesięciolecia nieustannej walki z komunistycznym „wicie, rozumicie” po dzisiejsze Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, największe takie muzeum w Europie. Z „dalekiej” Nysy (o której rzadko myślimy jako o mieście górnośląskim) otrzymaliśmy tekst autorstwa dyrektora dzisiejszego Muzeum Powiatowego w Nysie, Edwarda Hałajki, prezentujący dzieje tamtejszego muzealnictwa. Jego początki były takie jak muzealnictwa bytomskiego – o powstanie owej instytucji kultury zadbała grupa światłych mieszczan zatroskanych o ocalenie pamiątek własnej historii. Z położonego niedaleko Nysy Opola pochodzi z kolei tekst związanej z Muzeum Śląska Opolskiego Joanny Ojdany poświęcony Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Świętej Anny. Muzeum powołane w 1964 roku, by ukazywać „walkę ludu śląskiego o wyzwolenie narodowe i społeczne”, dziś zajmuje się szeroko pojętą problematyką historii Górnego Śląska czasów powstań i plebiscytu, dokumentuje dzieje polskich organizacji w Niemczech przed II wojną światową, a także pełni funkcję muzeum lokalnego dla Góry Świętej Anny i okolicy. Po sąsiedzku, bo z Radzionkowa, napisała dla nas Małgorzata Laburda-Lis, kierująca Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku. Choć nie jest to placówka stricte muzealna, z tytułu ważkości tematu, jakim się zajmuje, pełni rolę wyjątkową. Autorka podjęła próbę ukazania, jak uruchomienie Centrum Dokumentacji zmieniło społeczne postrzeganie wywózek Ślązaków – od uważania ich za temat, „o kerym sie niy godo”, do aktywnej współpracy rodzin, których dotknęły deportacje, z radzionkowskim Centrum i do zainteresowania własną przeszłością. Joanna Lusek z Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, od lat badająca różne aspekty dziejów medycyny, zabrała czytelników w fascynującą podróż śladami Wilhelma Röntgena, której przystankami stały się polskie i niemieckie muzea kultywujące jego pamięć oraz prezentujące (nie tylko medyczne) zastosowania jego epokowego wynalazku.
Na „Źródła i materiały” składa się przede wszystkim obszerny tekst Agaty Bryłki-Jesionek poświęcony kolekcji monet znajdującej się w Dziale Historii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Jest on pokłosiem wielomiesięcznych prac autorki nad skatalogowaniem i opracowaniem tej bardzo różnorodnej kolekcji numizmatycznej, w której znajdziemy monety bite od średniowiecza po wiek XX. Z kolei bytomianie Maciej Droń i Tomasz Śmiałek pochylili się nad bardzo wyjątkowym eksponatem ze zbiorów naszego muzeum, jakim jest wykonany ręcznie w 1933 roku album „Bytom w obrazach”, zawierający sto trzydzieści fotografii. Jego autor, młody rozbarczanin Heinz Potyka, obszedł w ciągu miesiąca z aparatem w ręku całe ówczesne miasto, pozostawiając po sobie bodaj pierwszą całościową próbę opowiedzenia o Bytomiu wyłącznie przy pomocy fotografii.
Jak zawsze w naszym roczniku znalazły się recenzje i omówienia. Odnotowujemy w nich dwie wystawy muzealne: „Odczarować czarownice” w Muzeum Historii Katowic, mówiącą o miejscu wiedźm, wieszczek i zielarek w naszej kulturze, oraz „Wspólne przestrzenie” w Muzeum Etnograficznym w Warszawie, poświęconą cudzoziemcom przybywającym do Polski po wykształcenie w czasach zimnej wojny. Prezentujemy także stworzony przez wybitnego krajoznawcę Edwarda Wieczorka wykaz muzeów i paramuzeów województwa śląskiego poświęconych rzeczom „dziwnym i ciekawym”, zatytułowany „Muzea tego i owego” (ten ostatni tekst jest naszym pożegnaniem z jego autorem – Edward Wieczorek zmarł w maju 2022 roku).
Rocznik tradycyjnie kończy kalendarium prac i wydarzeń Działu Historii Muzeum Górnośląskiego w 2021 roku.
https://sklep.muzeum.bytom.pl/