Matka, mama, mamusia, mamuś, mamulka, matula, mateczka, mać, rodzicielka… To najważniejsza osoba w życiu prawdopodobnie każdego z nas. Forma „matka”, choć brzmi dość sucho i oficjalnie, faktycznie jest zdrobnieniem – pochodzi od staropolskiego wyrazu „mać” (które z kolei swój źródłosłów ma w słowiańskiej formie „mati”). W staropolszczyźnie „mać” ulokowała się tylko w mianowniku, dalsze przypadki przybrały bowiem formy oboczne: „macierze”, „macierzy”, „macierz”. Od XV wieku leksem „mać” – poprzez dodanie typowego przyrostka „-ka” – zdrobniono do postaci „matka”, a na rdzeniu „macierz” stworzono m.in. „macierzyństwo” i „macierzyński”. Słowo „mama” jest uważane za jedno z najstarszych, to także wyraz, który jako pierwszy wypowiada większość dzieci.

Postać matki kojarzy się z bezpieczeństwem, miłością i ciepłem domu rodzinnego. I są to słuszne skojarzenia, od wieków bowiem to właśnie matka o to dbała. W tradycyjnej rodzinie śląskiej rzeczywiście istniała dwoistość hierarchii: formalno-instytucjonalna, gdzie naczelną pozycję sprawował ojciec, oraz rzeczywista, nieformalna, w której przewodziła matka. Ojciec jako żywiciel rodziny odgrywał główną rolę, ale faktycznie to matki zarządzały całym domem, one zajmowały się budżetem domowym i wychowaniem dzieci.

Matka, która dawniej zarządzała pieniędzmi również od syna aż do czasu jego ożenku, musiała tak gospodarować budżetem, by starczyło nie tylko na bieżące utrzymanie, zakup odzieży czy sprzętów, ale też na posag dla córek. Ponieważ ojciec większą część dnia spędzał w pracy, główny ciężar wychowania spoczywał na matce, która dbała o przekazanie dzieciom wartości człowieka i rodziny. Głos matki był święty, nawet dorosły syn, jeśli jeszcze mieszkał z rodzicami, musiał się słuchać. Jednocześnie to matka wnosiła w stosunki wewnątrzrodzinne ciepło i miłość.

W Polsce Dzień Matki po raz pierwszy obchodzono w 1914 roku w Krakowie. Na Śląsku natomiast dzień ten zaczęto świętować po II wojnie światowej. Wcześniej każda mamulka miała swoje święto w rocznicę urodzin, mimo że w okresie Republiki Weimarskiej Dzień Matki ustanowiono już w 1923 roku.

[Opracowała: Anna Grabińska-Szczęśniak, kierownik Działu Etnografii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu]