Klara Cieślikówna (ur. 1892)[1]

Pochodziła z Orzegowa. Przed wybuchem I wojny światowej jej rodzina przeniosła się do Hajduk Wielkich. W czasie powstań ślaskich przenosiła amunicję, pracowała również jako kurierka, przekazujac informacje i korespondnecję. Należała do Polskiego Czerwonego Krzyża, służąc poszkodowanym jako sanitariuszka. Organizowała kobiety do pomocy w punktach opatrunkowych na terenie powiatu. Cieślikówna, obok Wandy Jordanówny i Marii Górzanki, należała do pionierek rozwoju żeńskich drużyn harcerskich na Górnym Śląsku, w okresie poprzedzającym plebiscyt. Aktywność na tym polu stanowiła dla niej podstawę dla działalności o charakterze agitacyjnym. W październiku 1920 roku weszła do grona członkiń Sekcji Żeńskiej Inspektoratu Harcerskiego Okręgu Górnego Śląska, należała do kadry kierowniczej tejże w latach 1920–1921. W grudniu 1920 roku Cieślikówna reprezentowała górnośląskich harcerzy na spotkaniu z gen. Józefem Hallerem i marszałkiem Józefem Piłsudskim, podczas I Walnego Zjazdu Związku Harcerstwa Polskiego w Warszawie[2]. 

Urodziłam się 25 października 1892 roku. Mieszkam w Hajdukach Wielkich, przy ulicy Jagiellońskiej nr 9. Pracowałam na Śląsku społecznie dla odrodzenia Polski.

W roku 1919 zabrałam się dobrowolnie i ochoczo, wraz z pierwszymi powstańcami, do obrony Ojczyzny jako kurierka, dostarczając na wyznaczone powstańcom miejsca amunicję. Funkcję tę realizowałam w wielu miejscowościach, w Goduli, Bobrku, Hajdukach Wielkich. Jako osoba żeńska, mając pewniejsze schronienie, donosiłam amunicję na miejsce boju w spodniej spódnicy (w halce). Tak samo w roku 1920 i potem w 1921, podczas drugiego i trzeciego powstania byłam zawsze w kontakcie z powstańcami. Ponieważ byłam członkinią Czerwonego Krzyża[3] czułam się zmuszoną iść z pomocą sanitarną oswobodzicielom Górnego Śląska. W czasie tym, przygotowawszy bandaże i inne pobory sanitarne, organizowałam kobiety do pomocy w tejże pracy.

Na początku czasu agitacyjnego poświęciłam się jako instruktorka lotna sekcji harcerskiej. Zakładałam kółka harcerskie z tem zamiarem, ażeby przy tych sposobnościach przeciągnąć jak najwięcej społeczności na stronę polską, a to w ten sposób, że w kółkach harcerskich odbywały się zabawy i przedstawienia teatralne, na które przybywali rodzice i osoby w starszym wieku[4]. Przy takich sposobnościach stało się możliwe, żaby rozwijać agitację dla odrodzenia Polski. Przez takową narażałam się na różne niebezpieczeństwa. Dnia 6 grudnia 1920 roku, po zakończeniu przedstawienia agitacyjnego, między godziną 22.00 a 23.00, zostałam przez kilku wrogów napadniętą między Lipinami a Piaśnikami. Zostalam pobita do krwi. Ślady znajdują się po dziś dzień na moim ciele. Jako instruktorka lotna posiadałam u władzy polskiej uprzejmość i zaufanie. Zostałam w roku 1920 wydelegowaną jako pierwsza delegatka z Górnego Śląska do stolicy polskiej[5], do [Józefa Piłsudskiego] Naczelnika Państwa i gen. [Józefa] Hallera[6], z noworocznymi życzeniami od młodzieży górnośląskiej wraz z podarunkiem (co niniejsza fotografia przedstawia)[7].

Co do pracy społecznej dla sprawy polskiej, wykonywalam wszelkie powierzone mi zadania zawsze chętnie i ochoczo i od których do dziś dnia się nie uchylam.

[1] MGB, sygn. H-1978, Relacja Klary Cieślikówny opatrzona fotografią, k. 227.

[2] J. Beck, Delegacja harcerzy z G. Śląska w Warszawie, „Harcerz Śląski” 1920, nr 6, s. 4; A. Olbromski, Harcerstwo śląskie w czasie plebiscytu, [w:] Harcerstwo śląskie 1920–1930, dz. zbiorowe, Katowice 1931, s. 10; K. Heska-Kwaśniewicz, Harcerstwo w powstaniach śląskich i plebiscycie, [w:] Po ziemi naszej roześlem harcerzy… Z dziejów harcerstwa polskiego na Górnym Śląsku, red. K. Heska-Kwaśniewicz, Katowice 2007, s. 20; T. Czylok, Harcerska lilijka na Górnym Śląsku. Początki, Katowice 2003, s. 32, 38, 98–101, 138; tenże, Kierownicy pracy harcerskiej na Górnym Śląsku, „Harcerstwo. Miesięcznik Związku Harcerstwa Polskiego” 1993, nr 7–8, s. 24–25.

[3] Polski Czerwony Krzyż dla Śląska, zob. przyp.

[4] Do kadry kierowniczej Sekcji Żeńskiej Związku Harcerstwa Polskiego na Śląsku, rekrutującej się z ludności autochtonicznej, należały poza Klarą Cieślikówną również Wanda Jordanówna i Maria Górzanka. Często, niesłusznie, minimalizowano rolę śląskich oddziałów harcerskich, ich działalność poczytując wyłącznie poprzez realizację celów służących propagandzie plebiscytowej. Jako priorytetowe poczytywano wówczas zadania nauczania i doskonalenia umiejętności posługiwania się językiem polskim, prowadzenie pogadanek z zakresu historii Polski oraz realizowanie wycieczek krajoznawczych, do miejsc historycznych. Zob. A. Olbromski, Harcerstwo śląskie…, s. 10.

[5] I Walny Zjazd Harcerstwa Polskiego odbył się w Warszawie, w dniach 31 grudnia 1920 – 2 stycznia 1921. Poprzedził go Zjazd Zjednoczeniowy Związku Harcerstwa Polskiego, jaki odbył się w dniach 1–2 listopada 1918 roku. Byli na nim obecni delegaci ze wszystkich dzielnic Polski. Reprezentowany był również Górny Śląsk, choć przynależność ziem tego regionu miała zostać rozstrzygnięta dopiero w 1921 roku, podczas plebiscytu. Zob. S. Sedlaczek, Geneza skautingu i harcerstwa. Szkice w 25-lecie Harcerstwa, Warszawa 1936.

[6] Józef Haller von Hallenburg (1873–1960) – generał broni Wojska Polskiego. Pochodził z podkrakowskich Jurczyc, z rodziny o tradycjach niepodległościowych – jego ojciec, Henryk Haller von Hallenburg, brał udział w powstaniu styczniowym, natomiast dziadek ze strony matki był kapitanem Wojska Polskiego w powstaniu listopadowym. W 1882 roku Hallerowie przenieśli się do Lwowa. Tam też młody Haller rozpoczął naukę w gimnazjum męskim, kontynuował ją w Niższej Szkoły Realnej w Koszycach, potem w Wyższej Szkoły Realnej w Hranicach. Po ich ukończeniu podjął studiana Akademii Technicznej w Wiedniu, na wydziale artylerii. Pełnił potem służbę we Lwowie, Krakowie i Stanisławowie. Powierzono mu funkcję instruktora, a następnie komendanta, jednorocznej ochotniczej szkoły oficerskiej artylerii we Lwowie. Opowiadał się za wprowadzeniem do szkół oficerskich języka polskiego, powołując się na uchwały parlamentu wiedeńskiego, które dopuszczały używanie języka polskiego w wojsku. W 1907 roku Haller przeszedł w stan rezerwy, w 1912 roku na emeryturę. Poświęcił się potem pracy społecznej, angażując się w działalność towarzystw spółdzielczych i rolniczych. Związał się ponadto z ruchem skautowym, jak również z Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół” – jako instruktor wojskowy organizował konspiracyjnie kursy dla młodzieży. Po wybuchu I wojny światowej zajał się organizowaniem Legionu Wschodniego we Lwowie, utworzonego z Drużyn Polowych „Sokoła”, Drużyn Bartoszowych i części Polskich Drużyn Strzeleckich. Pełnił potem funkcję dowódcy 3 Pułku Piechoty Legionów Polskich. W 1916 roku został dowódcą II Brygady Legionów Polskich. Na początku 1918 roku, protestując przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego, zdołał się przebić wraz z podległymi mu oddziałami przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą i połączyć z polskimi formacjami w Rosji. Powierzono mu potem dowództwo 5 Dywizji Strzelców, następnie II Korpusu. Po bitwie kaniowskiej, w wyniku której podległe mu wojsko zostało rozbite, Haller przedostał się do Moskwy. Stanął na czele Polskiej Komisji Wojskowej, próbował potem organizować oddziały Wojska Polskiego na terenie Rosji, jednak bezskutecznie. W lipcu 1918 roku Haller przedostał się do Francji, gdzie z polecenia Komitetu Narodowego rozpoczął organizowanie Armii Polskiej (tzw. Błękitnej). Została uznana przez państwa Ententy za samodzielną, sojuszniczą i jedyną współwalczącą armię polską. Haller uczestniczył potem, wraz z oddziałami Błękitnej Armii, w wojnie polsko-ukraiński, osłaniając granicę polsko-niemiecką od strony południowo-zachodniej, wreszcie w wojnie polsko-bolszewickiej. Od października 1920 roku Haller pełnił funkcje poza służbą liniową, m.in. jako Generalny Inspektor Artylerii (1920–1926), członek Rady Wojennej, przewodniczący Związku Hallerczyków i Związku Harcerstwa Polskiego. Był też działaczem i prezesem Głównego Komitetu Polskiego Czerwonego Krzyża. W latach 1922–1923 zasiadał w ławach sejmowych z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Po wybuchu II wojny światowej przedostał się przez Rumunię do Francji. przewodniczył Międzyministerialnej Komisji Rejestracyjnej. W pierwszych dniach listopada 1939 wszedł w skład rządu jako minister bez teki. Po upadku Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii, w latach 1940–1943 pełnił funkcję Ministra Oświaty w Polskim Rządzie na Uchodźstwie. Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji, osiedlił się w Londynie. Zob. S. Aksamitek, Generał Józef Haller. Zarys biografii politycznej, Katowice 1989; M. Orłowski, Generał Józef Haller 1873–1960, Kraków 2007; J. Haller, Pamiętniki z wyborem dokumentów i zdjęć, Łomianki 2014 (wyd. II).       

[7] W sprawozdaniu Jana Beka (instruktora na powiat gliwicki i północną część powiatu rybnickiego) czytamy: W czasie zjazdu [harcerskiego, 31 grudnia 1920 roku] przybył, z radością przez wszystkich witany Naczelny Harcerz – gen. [Józef] Haller. Delegacja z Górnego Śląska wręczyła mu album z fotografiami z życia harcerzy górnośląskich. Delegatka, druhna Cieślikówna, z Biskamrhuty, wyraziła mu w pięknem przemówieniu, serdeczne życzenia od młodzieży i całego Górnego Śląska. Generał Haller ze wzruszeniem dziękował i życzył młodzieży i wszystkim obywatelom Górnego Śląska wszelkiego powodzenia w nowym roku i zakończył okrzykiem: Niech żyje Górny Śląsk! (J. Bek, Delegacja harcerska…, s. 4; A. Olbromski, Harcerstwo śląskie…, s. 10).