Stefania Botorowa z Różańskich (ur. 1893) [1]

Przyszła na świat w Stanisławie Dolnym, w powiecie wadowickim, w rodzinie gospodarza rolnego. Miała trzynaścioro rodzeństwa. Po ukończeniu szkoły powszechnej została wysłana do pomocy wujostwu w Krakowie. Posiadali oni pracownię krawiecką. Różańska roznosiła zamówione ubrania. Wówczas też zaangażowała się w konspiracyjną działalność propolską. Z czasem poza wyrobami pracowni krawieckiej zaczęła doręczać również pisma, dokumenty i listy. W 1911 roku, podczas pobytu w Zakopanem, poznała męża – Pawła Botora (zm. 1946), kamieniarza z Rybnika. Pobrali się rok później. W latach I wojny światowej Botorowa zaangażowała się w działalność skautowską, a przede wszystkim Polskiego Czerwonego Krzyża, z ramienia którego pomagała rosyjskim jeńcom wojennym. Po zakończeniu wojny w Rybniku utworzono Towarzystwo Polek, w którym była jedną z czołowych działaczek. Udzielała się również w Towarzystwie Czytelni Ludowych oraz Towarzystwie Dramatycznym, założonym przez Maksymiliana Basistę. W czasie powstań i plebiscytu uczestniczyła w wiecach i w pracach lokalnego Komitetu Plebiscytowego, zaopatrywała powstańcze oddziały w żywność i środki medyczne. Po przyznaniu Rybnika Polsce nie zaniechała pracy społecznej. Działała nadal w wymienionych towarzystwach, szczególnie aktywnie udzielała się w Białym Krzyżu, którego członkinie opiekowały się żołnierzami odbywającymi służbę w Rybniku. Pielęgnowały też groby powstańców śląskich. Botorowa prowadziła skład wózków dziecięcych, po wojnie natomiast skład z obuwiem. Dom Botorów przy ulicy 3 Maja w Rybniku był zawsze otwarty dla potrzebujących, dla żołnierzy pełniących służbę w mieście i dla kombatantów. Była członkinią Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Została uhonorowana Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi, Odznaką Plebiscytową, Śląskim Krzyżem Powstańczym, dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski[2].       

W roku 1919 przy założeniu Towarzystwa Polek[3] w Rybniku wybrano mnie do Zarządu jako skarbniczkę. Na tym stanowisku brałam intensywny udział we wszelkich pracach Towarzystwa, które odznaczało się swą działalnością w mieście i powiecie na polach oświatowym, propagandowym i humanitarnym.

W czasie plebiscytu brałam udział przy zakładaniu Towarzystwa Polek. Jeździłam na wiece plebiscytowe, przewodniczyłam w wycieczkach do Krakowa i Częstochowy. Brałam udział w czynnościach Czerwonego Krzyża[4] podczas pierwszego i drugiego powstania. Należałam do komitetu przyjmowania emigrantów przyjeżdżających na głosowanie, byłam czynna we dnie i w nocy. W samym dniu glosowania starałam się o dowóz głosujących. W trzecim powstaniu byłam również czynna w Czerwonym Krzyżu, zajmując się opieką nad rannymi i poległymi oraz w akcji dostarczania żywności mieszkańcom Rybnika. W ogóle tam, gdzie chodziło o akcje zbiórkowe, na cele humanitarne (Czerwony Krzyż) czy oświatowe (Towarzystwo Czytelni Ludowych[5]), brałam jako pierwsza z kobiet udział i cieszę się tą opinią, że moja zbiórka wynosiła zawsze najwięcej. W czasie przedplebiscytowym jak i plebiscytowym, aż do objęcia Śląska przez Polskę, byłam obecna wszędzie, gdzie chodziło o pracę dla dobra sprawy polskiej bezinteresownie. Po objęciu [tegoż] jestem czynna dalej, chociaż już nie w takiej mierze, jak w powyżej podanych okresach, dlatego że pracować muszę więcej dla siebie w składzie.

[1] MGB, sygn. H-1978, Relacja Stefanji Botorowej opatrzona fotografią, k. 84–87

[2] G. Kowalczyk, „Z Bogiem, a nawet mimo Boga”, „Gazeta Rybnicka” 1991, nr 44, s. 4; Po ziemi naszej roześlem harcerzy… Z dziejów harcerstwa polskiego na Górnym Śląsku, red. K. Heska-Kwaśniewicz, Katowice 2007, s. 115 i 117.

[3] Związek Towarzystw Polek, zob. przyp.

[4] Polski Czerwony Krzyż dla Śląska, zob. przyp.

[5] Towarzystwo Czytelni Ludowych – organizacja o charakterze społecznym, utworzona w 1880 roku w Poznaniu. Towarzystwo prowadziło działalność na terenach Wielkopolski, Śląska, Pomorza, Warmii i Mazur, jak również wśród Polonii zamieszkałej w okręgu westfalsko-nadreńskim i w Berlinie. Cel Towarzystwa koncentrował się na organizowaniu bibliotek i propagowaniu czytelnictwa oraz organizowaniu spotkań w postaci wieczornic i wykładów, z zakresu literatury i historii. Na początku XX wieku na terenie Górnego Śląska działało niemal 300 bibliotek, utworzonych z inicjatywy Towarzystwa. Uznawano je za przejaw działalności propolskiej, stąd też władze niemieckie przeprowadzały rewizje i konfiskowały książki, osoby prowadzące biblioteki poddawano szykanom, osadzano w aresztach. Po zakończeniu I wojny światowej i powstania wielkopolskiego centralny ośrodek Towarzystwa, znajdujący się w Poznaniu, przygotował księgozbiory dla około 150 gmin na Górnym Śląsku. Działacze, tj. ks. Walenty Dymek, ks. Antoni Ludwiczak i Władysław Wodniakowski prowadzili szkolenia dla przyszłych bibliotekarzy, wizytowali także lokalne Towarzystwa. W styczniu 1918 roku powołano ponadto sekretariat Towarzystwa Czytelni Ludowych dla Górnego Śląska w Gliwicach, pod kierownictwem Małgorzaty Urbańskiej. Na terenie objętym plebiscytem prowadzono w latach 1918–1921 około 250 bibliotek Towarzystwa. Zob. J. Kisielewski, Światła w mroku – Pięćdziesiąt lat pracy Towarzystwa Czytelni Ludowych 1880–1930, Poznań 1930; W. Jakóbczyk, Towarzystwo Czytelni Ludowych 1880–1939. W obronie narodowości, Poznań 1982.