Felicja Hamerlokowa z Brzozowskich[1]

Pochodziła z Mikołowa. Niestety niewiele wiadomo na temat jej rodziny. Wyszła za mąż za Józefa Hamerloka z Rudołtowic (1880–1943), który pochodził z rodziny o tradycjach rolniczych. W 1919 roku Hamerlokowa objęła delegaturę Polskiego Czerwonego Krzyża w Mikołowie. Zajmowała się dostarczaniem żywności ludności cywilnej i powstaniom, organizowaniem kursów sanitarnych, jak również wsparcie powstańców osadzonych w aresztach i więzieniach oraz walczących na froncie. Józef Hamerlok był prezesem Związku Polskich Samodzielnych Rzemieślników i Przemysłowców na Śląsku (koła katowickiego). Był autorem broszury Rzemiosło polskie na Śląsku (1939). Prowadził w Katowicach zakład „Parquet”, zajmujący się stolarstwem podłogowym i parkietowym. Brał udział we wszystkich trzech powstaniach śląskich. Hamerlokowa pracowała w Komitecie Plebiscytowym w Mikołowie. W kolejnych latach zaangażowała się w działalność charytatywną, w Polsko-Amerykańskim Komitecie Pomocy Dzieciom. W 1923 roku Hamerlokowie przenieśli się do Katowic. Józef Hamerlok uczestniczył w kampanii wrześniowej, następnie działał w ruchu oporu. Po aresztowaniu osadzono go na Pawiaku, stamtąd przewieziono go do KL Majdanek. Zmarł w 1943 roku. Losy Felicji pozostają nieznane[2].

6 lipca 1919 roku została mi przekazana delegatura Czerwonego Krzyża[3] na okręg Mikołów[4], przez dr. [Mieczysława] Krzyżankiewicza[5]. Zadaniem moim było:

1. Zaopiekować się rodzinami poległych podczas powstania na Śląsku, a mianowicie udzielać środków materialnych, które czerpałam częściowo z Głównego Komitetu w Bytomiu, przez pana dr. [Emila] Cyran[6] i przez zbieranie składek w okolicach i w mieście Mikołowa. Podczas zbierania składek na powyższy cel doznawałam różnych przykrości, a szczególnie ze strony niemieckiego wachmeistra[7], który śledził mnie na każdym kroku, chcąc mi udowodnić nieprawidłowe postępowanie i na mocy tegoż odebrał mi przy zbieraniu składek legitymację wystawioną przez dr. [Mieczysława] Krzyżankiewicza z Berlina, ażeby dać kres dalszej mojej działalności.
2. Nieść pomoc aresztowanym powstańcom poprzez dostarczanie żywności do więzienia. Podczas tej funkcji utworzyła się w moim mieszkaniu sekcja sanitarna. Odbywały się w nim tajne wykłady i ćwiczenia, w jaki sposób udzielać pomocy rannym powstańcom na froncie. Dojeżdżałam na front, dając pomoc materialną żołnierzom i równocześnie rannym w szpitalach.
3. Podczas plebiscytu opiekowałam się emigrantami i pracowałam w Komisji Plebiscytowej. Po plebiscycie zajmowałam się biednymi i należałam do Komitetu Amerykańskiej Kuchni. W roku 1923 wyprowadziłam się z Mikołowa do Katowic i oddałam sprawy moje dr. [Emilowi] Cyranowi w Bytomiu.

[1] MGB, sygn. H-1978, Relacja Felicji Hamerlokowej opatrzona fotografią, k. 259–260.

[2] A. Paszta, Hamerlok Józef, [w:] Encyklopedia powstań śląskich, s. 168. Związek Polskich Samodzielnych Rzemieślników i Przemysłowców na Śląsku. Koło Katowice, bez red., Katowice 1937; R. Kaczmarek, Powstania śląskie…, s. 308–309..

[3] Polski Czerwony Krzyż na Śląsku, zob. przyp.

[4] Mikołów należał do miejscowości, w której utworzono jedną z pierwszych delegatur Polskiego Czerwonego Krzyża, w skład personelu biura oprócz Felicji Hamerlokowej również ks. [b.i.] Czaplewski ze Lwowa. Personel tychże stanowili delegaci PCK oraz jego współpracownicy, wśród nich również znacząca grupa lekarzy. Utworzenia delegatur podjął się dr Marian Krzyżankiewicz – Komisarz Opiekuńczy PCK na Niemcy, na Górnym Śląsku. W 1919 roku, po upadku I powstania śląskiego, mianowany został również komisarzem ds. wykonania postanowień polsko-niemieckiego układu amnestyjnego. W tekście umowy czytamy: Polski Czerwony Krzyż ma za zadanie, wykluczając wszelką politykę, wykonywanie opieki nad jeńcami i nad aresztowanymi, jak również nad ich rodzinami. Delegatury będą zbierały materiał o osobach dotkniętych ostatnimi wypadkami, wykluczając jednakże zwykłych przestępców i zbrodniarzy. Prosząc o spokój wzywam wszystkich ostatnimi wypadkami dotkniętych do zgłaszania się do delegatur, które stoją jako Czerwony Krzyż pod opieką konwencji genewskiej. Delegatury PCK powstały poza Mikołowem również w: Bytomiu (dr Emil Cyran), Pszczynie (dr Antoni Rogaliński), Tarnowskich Górach (Stanisław Blachowski), Siemianowicach (Halina Stęślicka i Wacław Łukowski), Mysłowicach (Tomasz Dudzik), Katowicach (Aleksandra Szyperska, Leopold Dembiński), Raciborzu (dr Paweł Neukirch, Irena Klonowska-Strzoda), Halembie (ks. Paweł Lex), Tychach (Anna Szafran-Początek), Zabrzu (dr Bronisław Hager i Wiktor Przybyła), Gliwicach (dr Wincenty Styczyński i Mieczysława Urbańska). Z czasem sieć delegatur rozrosło się do 20 powiatowych placówek, nadzorujących komitety miejskie i wiejskie. Siedzibą centralną delegatur PCK był Bytom. Zob. [b.a.], Umowa polsko-niemiecka dotycząca Komisariatu Czerwonego Krzyża w Polsce i w Niemczech, „Czerwony Krzyż” 1920, nr 19, s. 331; [b.a.], Sprawy Czerwonego Krzyża, „Głosy z nad Odry” 1922, nr 1, s. 23; K. Brożek, Polska służba medyczna…, s. 59 i 76.  

[5] Mieczysław Krzyżankiewicz, zob. przyp.

[6] Emil Cyran, zob. przyp.

[7] Wachmeister – niem. posterunkowy.