Franciszka Ciemięgowa z Jasionków (1882–1946)[1]     

Urodziła się w Królewskiej Hucie, w rodzinie robotniczej. Była działaczką oświatową i narodową. Należała do grona współzałożycielek Towarzystwa Kobiet w Bytomiu (1900) oraz Czytelni dla Kobiet w Katowicach (1903). Później zainicjowała również powstanie towarzystw kobiecych w Piekarach, Załężu, Brynowie, Załęskiej Hałdzie i Ligocie (1918). Od 1922 r. zaangażowała się na rzecz Związku Towarzystw Polek, została wybrana członkinią Zarządu Głównego tegoż. W czasie akcji plebiscytowej uczestniczyła w kursach w Krakowie, organizowanych dla członków Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. Została odznaczona Medalem Niepodległości. Podczas II wojny światowej przebywała na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Po wojnie osiadła na stałe w Katowicach[2].

Na niwie społecznej oświaty narodowej, narodowego ruchu kobiecego na Górnym Śląsku pracuję już od 1898 roku. Trudna, mozolna to była praca za panowania pruskiego, gdyż Prusak brutalny, na każdym kroku Polaków prześladował i każde śmielsze poczynanie polskie w duchu narodowym w zarodku zdusić usiłował. Niejedną imprezę patriotyczną, wykład o Polsce itp. urządzałam potajemnie w mieszkaniach prywatnych i w serca zebranych wszczepiałam miłość Ojczyzny – Polski. Pracowałam najpierw wśród ściślejszego grona kobiet w Załężu, Katowicach i innych, póki w poszczególnych miejscowościach nie założono towarzystw kobiecych, pod ówczesną nazwą Czytelnia dla Kobiet[3]. W 1903 r. byłam współzałożycielką pierwszego po Bytomiu towarzystwa kobiecego na Górnym Śląsku – Czytelni dla Kobiet w Katowicach. W 1906 r. założyłam podobne towarzystwo w Załężu i byłam prezeską tegoż, aż do wyprowadzenia się z Załęża w 1912 roku.

W maju 1904 roku odbył się w Bytomiu wielki wiec kobiet polskich z całego Górnego Śląska. Za moje przedstawienie patriotyczne na tym wiecu doznałam straszonego prześladowania od Prusaków. Na tym wiecu mówczynie, także i ja, chłostałyśmy Niemców – „Michałków” za prześladowanie Polaków. Świadczy o tym także wymowna ilustracja w „Komarze”[4], z czerwca 1904 r., nr 39[5]. To wymowne świadectwo tego, że kobiety śląskie już wówczas, przed 25 laty, w czasie największego ucisku i prześladowania pruskiego otwarcie i śmiało pracowały dla polskości, dla sprawy narodowej.

Po zakończeniu wojny w roku 1918 wskrzesiłam w Załężu Czytelnię dla Kobiet, dając jej nazwę Towarzystwo Polek[6] i byłam jego przewodniczącą ponad rok, aż do wyboru osoby miejscowej. W tym samym roku w grudniu założyłam Towarzystwo Polek w Brynowie-Katowickiej Hałdzie i przewodniczyłam mu półtorej roku. W 1919 r. założyłam Towarzystwo Polek w Ligocie i Piekarach.

Podczas plebiscytu, z ramienia Sekcji Kobiecej Polskiego Komisariatu Plebiscytowego[7] w Bytomiu wyjeżdżałam jako referentka do różnych miejscowości Górnego Śląska. Aż do mej rezygnacji w roku 1927 byłam członkinią Głównego Zarządu Towarzystwa Polek w Katowicach i wiceprezeską miejscowego Towarzystwa Polek. Przez kilka lat, aż do maja 1927 r., bardzo często wyjeżdżałam jako referentka do różnych miejscowości. Poza tym pracowałam w Komitecie Opieki nad Emigrantami przybywającymi na plebiscyt, w Kuchni Ludowej, w Polskim Czerwonym Krzyżu[8] itp.

Długoletnia praca moja dla sprawy narodowej, ciągła podczas niewoli i walki z Prusakami i prześladowania z ich strony, wyjazdy z przemówieniami do odległych nieraz wiosek, dokąd z dworca kolejowego musiałam nieraz 5, 6 czy 7 albo i więcej kilometrów pieszo iść, ustawiczne troski życiowe, nadwyrężyły tak moje siły i zdrowie, że obecnie niestety nie mogę już w tej mierze pracować jak poprzednio. Całe 30 lat pracowałam na niwie społecznej, narodowej, ruchu kobiecego jako prawdziwa Polka-patriotka, zawsze i wszędzie zupełnie bezinteresownie i chociaż żyję w bardzo skromnych warunkach, ożywia mnie myśl, ze pracowałam dla ukochanej – wyzwolonej już – Ojczyzny. Polski!

[1] MGB, sygn. H-1978, Relacja Franciszki Ciemięgowej opatrzona fotografią, k. 52–53. Druga z fotografii przedstawia kalkę strony tytułowej „Komara” z 1904, nr 39, z nazwiskiem Franciszki Ciemięgowej, k. 53.

[2] J. Druszyńska, Ciemięgowa Franciszka, [w:] Encyklopedia powstań śląskich, s. 77.

[3] Towarzystwo Czytelni Ludowych, zob. przyp.

[4] „Komar. Miesięcznik Ilustrowany Satyryczno-Humorystyczny” – ukazywał się od 1901 roku, pod redakcją Walentego Sroczyńskiego. Drukowano go w drukarni „Dziennika Poznańskiego”.

[5] Przygoda Michałka na babskim wiecu w Bytomiu, „Komar” 1904, nr 39.

[6] Związek Towarzystw Polek, zob. przyp.

[7] Polski Komisariat Plebiscytowy, zob. przyp.

[8] Polski Czerwony Krzyż na Śląsku, zob. przyp.