Wkraczając w jesienny okres zadumy, już 23 września zapraszamy na niezwykły spacer – oprowadzanie po cmentarzu żydowskim w Bytomiu towarzyszące wystawie „Od śmierci nikt się nie wykręci”. Historia Bytomia zawsze była silnie spleciona z kulturą żydowską, czego świadectwem mogą być właśnie nekropolie. Na zachętę przedstawiamy krótki rys historyczny, a do prawdziwego spotkania z przeszłością zapraszamy w niedzielny poranek.
Pierwszy cmentarz żydowski założono w Bytomiu w 1732 roku na wałach miejskich. Ostatni pochówek miał tam miejsce w 1897 roku, albowiem od 1870 roku funkcjonował już nowy cmentarz przy ulicy Piekarskiej 56.
Jedynym śladem po starym cmentarzu jest dzisiaj tablica umieszczona na budynku przy ul. Piastów Bytomskich 3 (dawniej Kaiserstrasse 8) i pomnik będący „Ścianą Pamięci”, wykonany z ocalałych fragmentów macew. Uroczyste odsłonięcie pomnika nastąpiło 11 maja 1995 roku. Aby zachować chronologię, należy rozpocząć zwiedzanie nowego cmentarza właśnie od tego miejsca.
Nowy cmentarz zaczął funkcjonować jednocześnie ze starym. W 1866 roku Moritz i Otto Friedländerowie ufundowali plac cmentarny i dom przedpogrzebowy. Później wybudowano budynek bractwa pogrzebowego z częścią mieszkalną dla dozorcy-ogrodnika. Do budynku przylegała salka z oddzielnym wejściem, w której były myte i ubierane zwłoki. W 1877 roku bractwo Chewra-Kadischa, które sprawowało pieczę nad właściwym przygotowaniem zwłok i pogrzebem zgodnym z rytuałem, przeniosło tu swoją siedzibę. Po wojnie znajdowało się tu przez kilka lat przedszkole żydowskie.
Powierzchnia cmentarza wynosi 12 103 m2. Obecnie na cmentarzu znajdują się też trzy pomniki; wspomniana już „Ściana Pamięci”, pomnik Żydów holenderskich, ofiar pracy przymusowej w czasie II wojny światowej, oraz pomnik poświęcony pamięci bytomskich Żydów, którzy zginęli w czasie Holokaustu. W obrębie cmentarza znajduje się około 2200 obiektów nagrobnych, 100 mogił ziemnych, 23 nagrobki przyścienne. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1867 roku.
Przez środek biegnie aleja, skrzyżowana po środku, wyznaczając cztery kwatery główne. Przy alei głównej pochowani zostali przedstawiciele najznamienitszych bytomskich rodzin. Znajduje się tam grobowiec Moritza Mannheimera, cenionego doktora medycyny, właściciela nieruchomości i kopalni, długoletniego przewodniczącego rady miejskiej, Honorowego Obywatela Miasta. Przy tej alei pochowany został i inny zasłużony bytomianin – Josef Richter – jako pierwszy obywatel uhonorowany tym zaszczytnym tytułem, i wreszcie dr Max Kopfstein, człowiek niezwykle charyzmatyczny, angażujący się w sprawy społeczne i polityczne. W latach 1889–1924 pełnił urząd głównego rabina w Bytomiu. Opracował historię gminy żydowskiej w tym mieście. Należał do grona założycieli Bytomskiego Towarzystwa Historyczno-Muzealnego, a w 1910 roku wszedł w skład jego prezydium. Nie sposób wymienić wszystkich osób pochowanych na tym cmentarzu, a zasługujących na uznanie. Więcej będzie się można dowiedzieć podczas oprowadzania 23 września 2018 roku.
Panowie zwiedzający cmentarz żydowski są proszeni o założenie nakrycia głowy.
data: 23 września 2018 (niedziela), godz. 10.00
miejsce: zbiórka przed cmentarzem, ul. Piekarska
prowadzi: Izabella Kühnel
wstęp wolny
Fot. Izabella Kühnel
więcej o wystawie czasowej „Od śmierci nikt się nie wykręci”