Bohaterem wykładu jest Stanisław Szukalski (1893–1987) – rzeźbiarz, rysownik i malarz, a także teoretyk sztuki oraz pisarz, charyzmatyczny przywódca grupy artystycznej Szczep Szukalszczyków herbu „Rogate Serce” (czynnej w latach 1929–1936), znany bardziej jako Stach z Warty. Mimo że większość swego długiego i barwnego życia spędził w USA, był jedną z najciekawszych, a zarazem najbardziej kontrowersyjnych postaci polskiego życia artystycznego, zwłaszcza w dwudziestoleciu międzywojennym. Szokował otoczenie niekonwencjonalnym zachowaniem i ubiorem, przede wszystkim jednak niezwykłymi poglądami na sztukę i na edukację artystyczną. Kwestionował wiodącą rolę Paryża jako centrum kulturalnego Europy, głęboko wierząc, że najciekawsza i najbardziej twórcza jest pierwotna sztuka polska sięgająca piastowskich korzeni.

Twórczość plastyczną artysty publiczność polska mogła poznać zasadniczo tylko dwukrotnie – w 1929 i 1936 roku podczas zakończonych skandalami dużych wystaw monograficznych w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie i w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie. Ponadto pojedyncze prace Szukalskiego eksponowane były na kilkunastu zbiorowych wystawach Szczepu w różnych miastach polskich i jednej w Chicago. W USA artysta generalnie nie wystawiał, a mimo to był – w latach 1914–1924 – czołową postacią bohemy chicagowskiej.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego Szukalski poza działalnością stricte rzeźbiarską publikował ogromną liczbę osobliwych traktatów i artykułów polemicznych pełnych neologizmów językowych i obraźliwych epitetów skierowanych przede wszystkim pod adresem krytyków sztuki i innych artystów. Jego teksty, drukowane głównie w kilku mutacjach pisma „Krak” (w latach 1930–1934 organ prasowy Szczepu) oraz w wydawanych własnym sumptem ulotkach i katalogach wstaw, cechuje czytelny antysemityzm, antyklerykalizm i niechęć do komunizmu.

Wybuch II wojny światowej zmienił wszystko w życiu i twórczości Szukalskiego. Zniszczeniu uległa bądź też zaginęła zdecydowana większość jego dzieł. Po powrocie do USA na stałe, od 1940 roku aż do śmierci w 1987 roku, większość sił twórczych i czasu poświęcał na opracowywanie, a także dokumentowanie wymyślonej przez siebie teorii Macimowy (ponad 42 tomy tekstu, głównie na tematy antropologiczne, językoznawcze, historyczne i archeologiczne, zilustrowane 14 tysiącami rysunków), w myśl której wszyscy ludzie mówili niegdyś jednym językiem – według artysty – zbliżonym do języka polskiego.

Na szczęście Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, w którego zbiorach znajduje się kilka interesujących dzieł Szukalskiego oraz ciekawy zbiór prac jego uczniów, nie zapomina o tym kontrowersyjnym artyście. W 2020 roku miała miejsce pierwsza poważna w Polsce po 1945 roku wystawa dorobku plastycznego Stanisława Szukalskiego i Szczepu Rogate Serce, której towarzyszyła ogólnopolska konferencja naukowa. Muzeum wydało zarówno bogato ilustrowany katalog wystawy, jak i tom z materiałami pokonferencyjnymi. Obecna wystawa fotografii Szukalskiego to kolejny krok w przypominaniu naszemu społeczeństwu postaci tego jednego z najciekawszych twórców w sztuce polskiej pierwszej połowy XX wieku.

☑️ kiedy? 3 kwietnia 2022 (niedziela), godz. 15.00
☑️ gdzie? Sala Gorczyckiego, ul. W. Korfantego 34
☑️ kto prowadzi? prof. Lechosław Lameński
☑️  wstęp? 2 zł