W zbiorach Działu Historii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu znajduje się ponad 150 pocztówek z lat I wojny światowej. Unikatowa kolekcja obejmuje korespondencję osobistą kierowaną do Franza Samola, dyrektora sierocińca Fundacji Cesarza Wilhelma w Bytomiu, przez byłych wychowanków zakładu oraz członków jego rodziny – żołnierzy armii pruskiej przesyłających jedynej bliskiej im osobie informacje z frontów, lazaretów lub ośrodków dla rekonwalescentów.

Ekspozycja i towarzysząca jej publikacja zostały przygotowane z okazji przypadających w 2024 roku 110. rocznicy wybuchu I wojny światowej oraz jubileuszu 770-lecia miasta Bytomia. Kreślą one historię I wojny światowej w makro i mikroperspektywie – przedstawiając działania militarne i relacje społeczne w Europie ze szczególnym uwzględnieniem tych dotykających Górny Śląsk, zwłaszcza Bytom (w odniesieniu do lat 1914–1918), wskazują pośrednio na rolę i zadania sierocińca oraz ukazują sylwetkę jego dyrektora – Franza Samola, najbliższej dla wychowanków zakładu osoby. Na uwagę zasługują również walory filatelistyczne analizowanego zbioru. O ile publikacja w sposób całościowy stanowi opracowanie unikatowej kolekcji pocztówek – tak pod względem tekstowym, jak i ikonograficznym, z podaniem treści korespondencji wytworzonej in situ, w konkretnych miejscach (okopy, lazaret, zaplecze wojny itp.) i miejscowościach (Europa Zachodnia, Środkowa i Wschodnia) – o tyle wystawa obejmuje wybrane przez kuratorów przykłady owych kart z lat 1914–1918.

Projekt wpisuje się w nurt badań historycznych mających na celu analizę wydarzeń i faktów okresu I wojny światowej w kontekście krytycznej interpretacji pozostawionych świadectw, w tym przypadku w warstwie tekstowej i ikonograficznej. Zasadniczym argumentem przemawiającym za upowszechnieniem źródła w postaci korespondencji, a tym samym za przygotowaniem wystawy i wydaniem publikacji, jest niewątpliwie jego historyczna wartość i unikatowość, ale również świadomość, że posłuży ono innym badaczom z wielu dziedzin, w tym historykom, socjologom, niemcoznawcom czy kulturoznawcom, jako baza do dalszych analiz. Projekt odnosi się do kolejnego niezmiernie ważnego głosu-świadectwa minionego czasu, uzupełniając w swoisty sposób narrację o historii I wojny światowej. Wydarzenia (czas, miejsca i ludzie) rozgrywające się na frontach Wielkiej Wojny i jej zapleczu, zapamiętane i zachowane w korespondencji żołnierzy, pozwalają poczuć trudny czas wojny, dotknąć go, wejść w lokalne i ponadlokalne relacje, podążając za narracją in situ świadków owego czasu. Z fragmentów wielu jednostkowych przekazów wyłania się wspólna opowieść, będąca „zlepkiem” historii młodych mężczyzn dotkniętych tragedią wojny, którzy związani byli z bytomskim sierocińcem. Pocztówki, co ważne, miały wartość również dla dyrektora zakładu Franza Samola, który przechował je i ofiarował Oberschlesisches Landesmuseum w Bytomiu w latach międzywojnia jako swoisty znak pamięci o ludzkich doświadczeniach i z ponadczasowym przesłaniem „Nigdy więcej wojny!”.

kiedy? 21 marca 2024 (czwartek), godz. 17.00
gdzie? Centrum Edukacji, pl. Jana III Sobieskiego 2 
kto prowadzi? dr Joanna Lusek i Maciej Droń
wstęp? 2 zł