Trokar do przebijania wzdętego bydła z przełomu XIX i XX wieku, przyrząd do puszczania krwi z 1870 roku, figury magiczne, wizerunki świętych przywoływanych na pomoc w rozmaitych schorzeniach, szczypce i krzyże choleryczne, kasetka podróżna na flakony z solami trzeźwiącymi, olejek złodziei, elementy wyposażenia apteki z XIX wieku, grzebienie do usuwania wszy i gnid oraz wreszcie… miecz katowski z XVII wieku – to tylko nieliczne eksponaty, które znajdują się na nowej czasowej wystawie Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu pt. „Co cię nie zabije, to cię wzmocni. Dawna medycyna ludowa”. Dzisiaj otwarta została ekspozycja, która zaskakuje, intryguje i… momentami przyprawia o dreszcze. To podróż w świat ludowego leczenia, gdzie granica między nauką, magią i przesądem była wyjątkowo płynna.

Na wystawie zaprezentowano dawne metody lecznicze praktykowane zarówno we wsiach, jak i wśród ludności robotniczej. Narracja ekspozycji koncentruje się też na wierzeniach i przesądach związanych z chorobą, jej pochodzeniem i zwalczaniem.

Tablice z wystawy dostarczają solidnej dawki wiedzy na temat tego, jak dawniej zdobywano i przyrządzano leki z roślin czy zwierząt. Trzeba przyznać, że niektóre specyfiki przygotowywane z wnętrzności i kości zwierząt, okłady na gardło z żywej żaby zawiniętej w chustkę czy zwierzęce odchody nakładane na zmienione chorobą miejsca budzą dzisiaj grozę.

Anna Jurczyk, kuratorka wystawy:

Choć ludność wiejska przyrządzała dla siebie różne lecznicze specyfiki ze zwierząt, warto też wspomnieć o ludowej weterynarii – zwierzęta gospodarskie jako żywiciele rodziny były bowiem otaczane szczególną opieką. Stosowano m.in. okadzanie ich korzeniem biedrzeńca, rozchodnika czy korą z brzozy, które miało je uchronić przed zarazą, czarami bądź urokiem.

W gablotach można zobaczyć narzędzia do zbierania ziół i sylwetki tych, którzy leczyli bez dyplomu, ale z ogromną wiedzą przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Umieszczony tam został ponadto zielnik Szymona Syreńskiego. Zgromadzone w salach ekspozycyjnych artefakty są okazją do prezentacji postaci trudniących się medycyną naturalną, czyli zielarzy, znachorów i czarownic… 

Znaczna część ekspozycji dotyczy religii i jej nieodłącznego udziału w lecznictwie wiejskim. Ze ścian i gablot spogląda na nas liczne grono świętych, do których wierni zwracali się w przeróżnych chorobach od bólu zęba po zarazę. W gablotach znajdziemy dewocjonalia, woskowe wota, a także unikalne świece, w tym tzw. błażejkę. W tej części prezentujemy również szczypce choleryczne, które nawiązują do problemu epidemii, z jakimi dawniej ludzkość toczyła nierówną walkę.

Służyły one do dotykania zmarłych i należących do nich przedmiotów, tak by całkowicie ograniczyć kontakt z osobami zakażonymi – mówi kuratorka wystawy.

Osobnym tematem są zagadnienia dotyczące wiejskich akuszerek oraz leczenia dzieci i kobiet w ciąży. Podróż w czasie zapewnią nam ponadto elementy wyposażenia dawnej apteki, m.in. fiolki, czopkarki, pigulnice czy moździerze, a także różnej jakości narzędzia do usuwania zębów lub puszczadła do krwi. Fragment sali poświęcony został zagadnieniom uzdrowisk oraz higieny, która miała duży wpływ na zdrowie człowieka.

Spodziewamy się, że duże zainteresowanie na wystawie wzbudzi „olejek złodziei”. Jaka legenda się z nim wiąże, tego dowiedzą się Państwo podczas oprowadzania kuratorskiego, na które zapraszam w niedzielę 26 października o 13.00 – zachęca Anna Jurczyk.

W ostatniej części ekspozycji można obejrzeć dwa filmy o znachorach z Radziejowa i Świętosławia z lat 60. i 70. XX wieku. Dokumenty te to autentyczne historie, które pokazują, że medycyna ludowa miała się dobrze jeszcze całkiem niedawno.

czas trwania wystawy: 17 października 2025 – 31 maja 2026
miejsce: ul. Wojciecha Korfantego 34, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
kurator: Anna Jurczyk
wstęp: płatny
sponsor: Malwa Tea

Za wypożyczenie eksponatów i udostępnienie fotografii dziękujemy: Archiwum Państwowemu we Wrocławiu, Muzeum Etnograficznemu im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu, Muzeum Etnograficznemu im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Muzeum w Gliwicach, Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, Muzeum Historycznemu w Bielsku-Białej, Muzeum Karkonoskiemu w Jeleniej Górze, Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce-Zdroju, Muzeum Medycyny Sądowej Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej UM we Wrocławiu, Muzeum w Mikołowie, Muzeum Narodowemu we Wrocławiu, Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu, Muzeum Śląskiemu w Katowicach, Muzeum Ziemi Sądeckiej w Nowym Sączu, Muzeum Zamek w Oświęcimiu, Narodowemu Archiwum Cyfrowemu, Państwowemu Muzeum Etnograficznemu w Warszawie oraz mieszkankom Warszowic

Patroni medialni: TVP Katowice, TVP Info, Polskie Radio Katowice, portal ŚLĄZAG, Radio Piekary

fot. Witalis Szołtys 

Wydarzenie towarzyszące wystawie „Co cię nie zabije, to cię wzmocni. Dawna medycyna ludowa”.