Dział Przyrody posiada zbiór ponad 500 tysięcy okazów zoologicznych, botanicznych i geologicznych. Największe i najcenniejsze są kolekcje entomologiczne oraz ornitologiczne. 

Do jednych z najciekawszych należą unikalne kolekcje autorskie. Są to na przykład entomologiczne zbiory Franza Kirscha, Hansa Nowotnego, Paula Hermanna Raebela, Sergiusza Tolla, Wojciecha Mączyńskiego (najstarsza kolekcja owadów z Mazowsza) czy zbiór około 6 tysięcy ważek, powstały na bazie historycznej kolekcji Maksymiliana i Wiktora Żaków oraz Leona Sawkiewicza. Bardzo cenna jest także licząca ponad 20 tysięcy obiektów kolekcja żądłówek (Hymenoptera: Aculeata) Jane Van der Smissen. Zbiór tych owadów jest systematycznie poszerzany o okazy pochodzące z polskich badań naukowych i z wypraw badawczych prowadzonych w regionie śródziemnomorskim oraz w Nowej Kaledonii.

Trzon zbioru kręgowców (8 tysięcy okazów) stanowią kolekcje ornitologiczne i teriologiczne. Wyróżnia się wśród nich kolekcja skórek ptasich Ottona Natorpa – jednego z najznamienitszych preparatorów w historii Europy – a także kolekcja Eberharda Dreschera obejmująca ptasie jaja, gniazda oraz preparaty dokumentujące wybrane zagadnienia z biologii, morfologii i anatomii ptaków. Obecnie najintensywniej rozwijane są kolekcje osteologiczne ssaków, kolekcja skórek ptasich i taksonomiczna kolekcja ptasich skrzydeł.

Od lat 80. XX wieku Dział Przyrody gromadzi dane faunistyczne z regionu, głównie w efekcie współpracy z Górnośląskim Kołem Ornitologicznym Sekcja Ornitologiczna Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Ta największa na Górnym Śląsku baza danych w ostatnich latach uzupełniana jest także o informacje dotyczące płazów, gadów i ślimaków słodkowodnych.

Zgromadzone dane przyrodnicze wprowadzane są do Krajowego Banku Muzealnych Zasobów Zoologicznych i do Krajowej Sieci Informacji o Bioróżnorodności, działającej w strukturze Global Biodiversity Information Facility.

W Dziale Przyrody prowadzony jest Bank Informacji Awifaunistycznych Muzeum Górnośląskiego oraz Bank Informacji o Cennych Miejscach Rozrodu Płazów w regionie.

Jeszcze zanim w Bytomiu powstało muzeum, przyrodnicy amatorzy już od połowy XIX wieku zakładali pierwsze stowarzyszenia przyrodnicze. W 1902 roku powstał Związek Entomologów Górnego Śląska (Entomologischer Verein Oberschlesien), dwa lata później Związek Ornitologiczny (Ornithologischer Verein), a w 1907 roku akwarystyczny Związek „Najas” (Verein für Aquarien-, Terrarien Kunde und für Naturdenkmalpflege). W 1921 roku część organizacji połączyła się w Związek Stowarzyszeń Przyrodniczych Górnego Śląska (Verband Naturwissenschaftliche Vereine Oberschlesiens) z siedzibą w Bytomiu.

Zbiory rozwijającego się bytomskiego muzeum przechowywane były przy Klosterstrasse (obecnie ulica Szymanowskiego), a następnie w szkole realnej przy obecnym placu Sikorskiego. W 1930 roku zakończyła się budowa gmachu przy Moltkeplatz (obecnie plac Jana III Sobieskiego) i tam zainicjowana została działalność Działu Przyrody, który wkrótce pozyskał bogate kolekcje Eberharda Dreschera.

Tymczasem jesienią 1927 roku rozpoczęto tworzenie Oddziału Przyrodniczego Muzeum Śląskiego w Katowicach. Jego zadaniem było gromadzenie i opracowywanie zbiorów botanicznych, zoologicznych, geologicznych i paleontologicznych z obszaru województwa śląskiego oraz prowadzenie działalności wystawienniczo-dydaktycznej.

W 1928 roku oddział ten zakupił zbiór ornitologiczny Gedroycia z Myślenic oraz zbiór chrząszczy Mączyńskiego. Rok później założył zielnik flory śląskiej i zaczął opiekować się zabytkami przyrodniczymi. Najszybciej rozrastały się zbiory entomologiczne, głównie motyli, między innymi dzięki kolekcjonerowi Zdzisławowi Stuglikowi.

W 1939 roku, gdy gmach Muzeum Śląskiego w Katowicach był gotowy do użytku, niektóre zbiory przyrodnicze były przenoszone do nowych pomieszczeń. Później, podczas wojny, obiekty zostały złożone w oddziale muzeum w Bytomiu. Po wojnie przeprowadzono rewindykację i inwentaryzację zbiorów – okazało się, że jest 54 320 obiektów. Do Działu Przyrody Muzeum Górnośląskiego trafiły zbiory przyrodnicze z muzeów w Gliwicach, Chorzowie, Cieszynie i Pszczynie.

W latach 50. XX wieku zbiory były pozyskiwane głównie podczas prac terenowych realizowanych przez pracowników działu. Później powiększyły się o znakomite kolekcje, między innymi Paula Hermanna Raebela, Sergiusza von Tolla i Maksymiliana Żaka. Obecnie liczą ponad pół miliona okazów.

Dział Przyrody prowadzi prace nad zbiorami, badania terenowe, działalność wystawienniczą i edukacyjną. Współpracuje z organizacjami pozarządowymi i instytucjami zajmującymi się ochroną przyrody. Opiniuje przedsięwzięcia związane z ochroną bioróżnorodności w regionie.

Działalność naukowa

Górny Śląsk

  • Entomofauna Górnego Śląska / Entomofauna of the Upper Silesia;
  • Żądłówki (Hymenoptera: Aculeata) Górnego Śląska / Vespoidea of the Upper Silesia;
  • Sieciarki (Neuropterida) Górnego Ślaska / Neuropterida of the Upper Silesia;
  • Awifauna Górnego Śląska;
  • Monitoring lęgowych, przelotnych i zimujących ptaków na Górnym Śląsku;
  • Ekologia wybranych populacji ptaków na Górnym Śląsku;
  • Awifauna terenów zurbanizowanych Górnego Śląska;
  • Monitoring cennych miejsc rozrodu płazów na Górnym Śląsku i w Zagłębiu.
  • Polska

  • Monografia złotooków (Neuropterida: Neuroptera: Chrysopidae) Polski / Monograph of the lacewings (Neuropterida: Neuroptera: Chrysopidae) of Poland;
  • Neuropterida Pobrzeża Bałtyku / Neuropterida Polish Baltic See Coast;
  • Regionalizacja i pochodzenie owadów siatkoskrzydłych (Neuropterida) Polski / Chorology and origin of the neuropteroid insects (Neuropterida) in Poland;
  • Biologia i ekologia wybranych gatunków ptaków;
  • Migracje wybranych gatunków ptaków na wybrzeżu Bałtyku.
  • Świat

  • Faunistics, taxonomy and zoogeography of Neuropterida of Turkey / Faunistyka, taksonomia i zoogeografia Neuropterida Turcji;
  • Monograph of the Neuroptera of New Caledonia / Monografia Neuroptera Nowej Kaledonii;
  • Investigations on the Neuropterida of Greece / Badania fauny Neuropterida Grecji;
  • Faunistic investigations on Neuropterida of the Palaearctic Region / Badania faunistyczne Neuropterida Palearktyki.
  • Dział Przyrody

    dr Roland Dobosz, kierownik
    +48 32-281-82-94 w. 125
    r.dobosz@muzeum.bytom.pl

    dr Waldemar Żyła
    +48 32-281-82-94 w. 125
    w.zyla@muzeum.bytom.pl

    dr Piotr Cempulik
    +48 32-281-82-94 w. 116
    p.cempulik@muzeum.bytom.pl

    dr Jacek Betleja
    +48 32-281-82-94 w. 205
    j.betleja@muzeum.bytom.pl

    mgr Adam Larysz
    +48 32-281-82-94 w. 206
    a.larysz@muzeum.bytom.pl

    Andrzej Lasoń
    haptos@interia.pl

    dr Wojciech Szczepański
    w.szczepanski@muzeum.bytom.pl

    mgr Karolina Skorb
    k.skorb@muzeum.bytom.pl

    dr Artur Taszakowski
    artur.taszakowski@gmail.com

    Janusz Grzywocz
    +48 32-281-82-94 w. 116
    j.grzywocz@muzeum.bytom.pl

    Kamil Chrul
    k.chrul@muzeum.bytom.pl

    Kuratorzy zewnętrzni (Visiting Curators)

    dr Czesław Greń
    cz.gren@muzeum.bytom.pl

    dr Joanna Kocot-Zalewska
    j.kocot-zalewska@muzeum.bytom.pl

    dr Dagmara Żyła
    zyladagmara@gmail.com

    Pracownia Preparacji Kręgowców

    Andrzej Imiołczyk
    +48 32-282-39-29
    a.imiolczyk@muzeum.bytom.pl
    Śląskie

    Muzeum Górnośląskie

    jest instytucją kultury Samorządu Województwa Śląskiego.