Dział Archeologii Muzeum Górnośląskiego posiada najbogatszy, liczący ponad 350 tysięcy (16 651 pozycji inwentarzowych), zbiór zabytków archeologicznych mówiących o przeszłości ziemi śląskiej w granicach obszarowych Górnego Śląska i Zagłębia, a obejmujący okres od epoki kamienia po średniowiecze. Składają się na niego zabytki pozyskane podczas badań archeologicznych, zarówno wykopaliskowych, jak i powierzchniowych, a także dary kolekcjonerów prywatnych lub instytucji. Większość eksponatów pochodzi z terenów Górnego Śląska. Kolekcję uzupełniają obiekty z innych województw oraz kilkaset zabytków spoza Polski.

Najliczniej reprezentowana jest epoka brązu i okres halsztacki. Zbiory te pochodzą z systematycznych badań wykopaliskowych prowadzonych na osadach i cmentarzyskach ludności kultury łużyckiej, takich jak Chorula, Łabędy-Przyszówka, Przeczyce, Będzin-Łagisza, Krzanowice, Tarnowskie Góry-Repecko.

Najcenniejszym zabytkiem są tak zwane multanki – najstarszy dęty instrument muzyczny (800–550 rok p.n.e.) odkryty na terenie Polski. Instrument składa się z dziewięciu piszczałek w formie rurek wykonanych z kości owcy lub kozy. Piszczałki te były powiązane za pomocą łyka i listewek. Powstała w ten sposób wielocewkowa fletnia spojona określana jako multanki. Zabytek został znaleziony na cmentarzysku w Przeczycach.

Spośród eksponatów pochodzących z epoki kamienia na uwagę zasługują przede wszystkim zespoły zabytków krzemiennych, między innymi z Blanowic, Dzierżna, Sośnicy i Zabrza-Biskupic. Do cenniejszych zbiorów z okresu wpływów rzymskich zaliczyć można materiały z zespołów grobowych z Nowej Cerekwi i Dziedzic oraz zabytki z cmentarzyska warstwowego w Olsztynie. Materiały z wczesnośredniowiecznych osad (Warłów, Skoczów-Międzyświeć) i cmentarzysk (Strzemieszyce, Tychy-Cielmice) dostarczyły ciekawych informacji na temat populacji ludności bytującej na tym terenie.

Do Działu Archeologii przekazywane są przez Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach zabytki i dokumentacja z badań powierzchniowych prowadzonych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP).

Historia powstania Działu Archeologii i tworzenia się poważnego dziś zbioru zabytków sięga 1910 roku, kiedy to Kurt Bimler utworzył dział prehistorii, do którego przekazał własną kolekcję zabytków archeologicznych. W 1925 roku otrzymał on nazwę Dział Prehistoryczny i Wczesnośredniowieczny (Ur- und fruhgeschichtliche Abteilung). Pozyskiwane zabytki były na bieżąco opracowywane i inwentaryzowane, zorganizowano także kilka wystaw. Informacje o nich można odnaleźć w 11 księgach inwentarzowych z lat 1924–1944 – nieocenionym archiwum działu.

Na początku II wojny światowej dział przejął zabytki archeologiczne z Muzeum Śląskiego w Katowicach. Pod koniec wojny część zbiorów została wywieziona i zabytki te zaginęły. Zachowała się jedynie ta część kolekcji, która pozostała w Bytomiu.

Dział Archeologii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu reaktywowano 21 marca 1945 roku. Pierwsza inwentaryzacja wykazała, że wskutek działań wojennych utracono około 30 tys. zabytków (9598 pozycji inwentarzowych), czyli prawie połowę zgromadzonych dotąd zbiorów. W 1947 roku zorganizowano pierwszą powojenną wystawę stałą. Następną, „Pradzieje Śląska”, opracowaną przez B. Kostrzewskiego, otwarto w 1951 roku.

W latach 60. i 70. XX wieku przeprowadzono badania między innymi cmentarzyska w Przeczycach, Tychach-Cielmicach, Będzinie-Łagiszy i Krzanowicach i otwarto nową wystawę stałą autorstwa Elżbiety i Jerzego Szydłowskich – „Górny Śląsk w pradziejach”. W latach 80. XX wieku pracownicy działu zaangażowali się w badania powierzchniowe w ramach akcji Archeologiczne Zdjęcie Polski, a w kolejnych dekadach badania prowadzono głównie przy okazji licznych inwestycji, zwłaszcza przy budowie autostrad.

W ciągu dziesięcioleci i ostatnich lat dział przygotował wiele interesujących wystaw czasowych, między innymi ekspozycję „Bytom przed wiekami” z okazji 750-lecia lokacji miasta (2004), sprowadzoną z Rumunii wystawę „Kultura Cucuteni – sztuka i religia” (2008) czy „Odkrywcy skarbów. Archeologia Górnego Śląska” (2015). Obecnie trwają prace nad stałą wystawą „Górny Śląsk w pradziejach” w nowej aranżacji.

Działalność naukowo-badawcza Działu Archeologii obejmuje między innymi realizację wystaw, opracowywanie zbiorów i wyników badań archeologicznych, analizy (na przykład analizę surowcową zabytków ze skał krzemionkowych), przygotowywanie publikacji naukowych (między innymi w ramach „Rocznika MGB. Archeologia”) i popularnonaukowych. Pracownicy działu biorą udział w badaniach terenowych, nadzorując ich przebieg, oraz w badaniach ratowniczych przy inwestycjach w Bytomiu i sąsiednich powiatach. Co roku organizują piknik archeologiczny, prowadzą lekcje muzealne, warsztaty i wykłady.

Dział Archeologii współpracuje z sąsiednimi muzeami, Śląskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Katowicach, stowarzyszeniami, uczelniami, a także osobami, które pasjonują się archeologią oraz dziejami Bytomia i okolic. Dzięki temu skutecznie może rozwijać działalność edukacyjną i popularyzatorską.

Pracownicy działu są członkami Oddziału Górnośląskiego Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich i Stowarzyszenia Krzemieniarskiego SKAM.

Dział Archeologii
 +48 32-281-82-94 w. 123
 archeologia@muzeum.bytom.pl
  • Beata Badura, kierownik
    +48 32-281-82-94 w. 131
     b.badura@muzeum.bytom.pl

  • Dorota Podyma
     d.podyma@muzeum.bytom.pl

  • Ewelina Imiołczyk
     e.imiolczyk@muzeum.bytom.pl

  • Jarosław Święcicki
     j.swiecicki@muzeum.bytom.pl


Pracownia Konserwacji Zabytków Archeologicznych:
 +48 32-281-82-94 w. 121

  • Małgorzata Kapczyńska
     m.kapczynska@muzeum.bytom.pl

Analizy i konserwacja
  • dr Renata Abłamowicz, Dział Archeologii Muzeum Śląskiego – analizy archeozoologiczne
  • dr hab. Marcin Biborski, Laboratorium Archeometalurgii i Konserwacji Zabytków przy Instytucie Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego – konserwacja zabytków metalowych
  • Dział Konserwacji Muzealiów Muzeum Archeologicznego w Biskupinie – konserwacja drewna wielkogabarytowego
  • Dział Konserwacji Muzealiów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie
  • prof. dr hab. Łukasz Karwowski, Katedra Geochemii, Mineralogii i Petrografii Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego – analizy petrograficzne i geochemiczne
  • prof. dr hab. Marek Krąpiec – analizy C14, dendrochronologia
  • mgr Agata Sady, Dział Archeologii Muzeum Śląskiego – analizy archeobotaniczne
  • mgr Sebastian Tyszczuk, Pracownia Pomiaru Przestrzennego – skanowanie 3D zabytków
  • Pracownia Archeometrii i Konserwacji Zabytków Archeologicznych – analizy, konserwacja
Konsultacje
  • prof. dr hab. Jan Chochorowski, Zakład Epoki Brązu Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego – epoka brązu
  • mgr Piotr Dmochowski – krzemieniarstwo, rekonstrukcje
  • prof. dr hab. Janusz Kruk, Instytut Archeologii i Etnologii PAN Oddział w Krakowie – neolit
  • prof. dr hab. Jerzy Maik, Instytut Archeologii i Etnologii PAN Oddział w Łodzi – tkaniny archeologiczne
  • prof. dr hab. Jerzy Piekalski, Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego – archeologia średniowiecza
  • dr hab. Marta Połtowicz-Bobak, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego – starsza epoka kamienia
  • dr Mikołaj Urbanowski, Zakład Archeologii Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego – archeologia starszej epoki kamienia, krzemieniarstwo
  • dr hab. Piotr Włodarczak, Instytut Archeologii i Etnologii PAN Oddział w Krakowie – kultury sznurowe
  • dr hab. Andrzej Wiśniewski, Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Wrocławskiego – archeologia paleolitu
  • dr Mirosław Furmanek, Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Wrocławskiego – archeologia neolitu
Śląskie

Muzeum Górnośląskie

jest instytucją kultury Samorządu Województwa Śląskiego.